De moordpartij, precies 75 jaar geleden, maakt nog steeds diepe indruk op de huidige burgemeesters van de gemeentes Asten en Someren. "Wie geeft mij de garantie dat we nooit in een situatie komen waarin ook wij voor hele moeilijke beslissingen komen te staan", zegt burgemeester Dilia Blok van Someren. "Burgemeesters in oorlogstijd kregen te maken met duivelse dilemma's", zegt burgemeester Hubert Vos van Asten.

In het gemeentehuis van Asten is een kleine expositie ingericht over de twee vermoorde burgemeesters. Het maakt deel uit van een aantal activiteiten van onder meer museum Klok en Peel en de gemeentes in de Peel om de bevrijding te herdenken. De bevrijding die beide burgemeesters net niet meemaakten.

Echte burgervaders
Willem Wijnen was al dertig jaar burgemeester van Asten, toen de Duitsers in 1940 Nederland binnenvielen. Alle burgemeesters kregen toen de vraag of ze op hun post wilden blijven om de bevolking door de oorlog heen te helpen. Voor Willem Wijnen was dat vanzelfsprekend. "Hij was heel geliefd, heel sober, een echte katholiek en een burgervader die precies wist wat er speelde. Hij nam zijn taak heel serieus", zegt Vos. "Dat heeft hem uiteindelijk zijn leven gekost."

Hetzelfde gold voor Piet Smulders, die achttien jaar burgemeester van Someren was. "Een heel toegankelijke man", zegt de huidige burgemeester Dilia Blok. "Heel serieus, maar enorm betrokken bij zijn inwoners. Onlangs sprak ik nog een negentigjarige inwoner van Someren die met glimmende ogen vertelde wat hij met deze burgemeester heeft meegemaakt."

'Actief in verzet'
Beide burgemeesters bleven gedurende de hele oorlog aan. "Omdat ze wisten dat als zij het veld ruimden, de kans groot was dat er een NSB-burgemeester voor in de plaats kwam", zegt burgemeester Vos. "Piet Smulders wilde bijdragen aan maatschappelijke rust en een stukje veiligheid bieden", zegt Blok.

Maar beide burgemeesters gingen verder dan dat. Ze waren ook actief in het verzet. "Burgemeester Smulders zorgde voor valse identiteitsbewijzen in het gemeentehuis", zegt Dilia Blok. In de regio was een grote verzetsgroep actief en beide burgemeesters weigerden om namen door te geven van mensen die in Duitsland aan het werk gezet konden worden.

Wraak
Dat het gevaarlijk was, wat ze deden, wisten beide burgemeesters maar al te goed. Burgemeester Smulders dook zelfs een tijdje onder. Hij kwam weer tevoorschijn toen het hem veilig leek. De burgemeester werd ook te werk gesteld in het Zeeuwse Burgh-Haamstede voor het bouwen van de Atlantikwall. Ook burgemeester Wijnen werd opgepakt en moest dwangarbeid verrichten in Zeeland. Maar ook hij kwam terug. "De burgemeester kon niet voorvoelen dat de moord op twee landwachters door het verzet in Gemert gevolgen voor hem zou hebben", zegt Vos.

Beide burgemeesters werden slachtoffer van een wraakactie van de SS. Op de avond van 14 augustus 1944 werden ze allebei opgepakt door een Nederlands moordcommando. Een NSB-sympathisant uit Asten had de naam van burgemeester Wijnen doorgegeven. Ook andere mensen werden in de auto gezet die avond, onder wie Frans Eijsbouts. Hij zou als enige de moordpartij overleven.

Foute boel
De stemming in de auto, rijdend door de nacht, was somber en bedrukt. "Ze wisten wel dat het foute boel was", zegt Dilia Blok. "Toen werd er gezegd dat de auto te vol zat en pech had gekregen."

Iedereen moest de auto uit en werd onmiddellijk neergeschoten. Ook Frans Eijsbouts, maar hij wist weg te rollen. Er volgde een tweede serie schoten. "Ze wilden er zeker van zijn dat iedereen dood was", zegt Blok. "Op miraculeuze wijze heeft Frans Eijsbouts geen tweede schot gekregen. Ik probeer me voor te stellen wat er in zijn hoofd omging en wat hij nog gehoord heeft aan geluiden. Ik krijg er nog kippenvel van."

Diepe impact
De moord op de geliefde burgemeesters had diepe impact in Asten en Someren. Een schrale troost was dat de daders uiteindelijk wel gevonden werden en veroordeeld. Op een parallelweg langs de drukke provinciale weg langs de Zuid-Willemsvaart staat nog steeds een monument ter nagedachtenis aan beide burgemeesters.

"Burgemeester Wijnen was erg moedig. Erg plichtsgetrouw", zegt Hubert Vos. Zijn collega Dilia Blok: "Ik voel bewondering. Die mensen hebben een aantal jaren hun rol kunnen vervullen en uiteindelijk is dat heel triest afgelopen. Dat doet je veel."