Het valt iedere bezoeker al meteen op aan de overlijdensdata op de kruizen. De bevrijding van Breda was op 29 oktober 1944 maar er liggen ook mensen van veel eerder en later. Het ereveld is namelijk een verzamelplaats voor gesneuvelde soldaten uit het hele land.

Veldgraven
Na de Tweede Wereldoorlog waren er overal kleine begraafplaatsen: ‘veldgraven’. Ze lagen vaak op de plek waar iemand was gedood. Of op een parochiekerkhof. Die graven werden na de oorlog geruimd en dan was het gebruikelijk dat ze werden overgebracht naar een centrale plaats. Die kwam er aan de Ettensebaan in 1963. Hij was bedoeld voor alle Poolse gesneuvelden van Nederland en werd het grootste Poolse ereveld dat we kennen.

Maar veel gesneuvelden werden nooit overgebracht en bleven waar ze waren. De graven waren onderdeel geworden van de lokale geschiedenis. Zo dachten ze er in ieder geval over in de Bredase wijk ‘t Ginneken. Daar ligt de op één na grootste Poolse begraafplaats van ons land: 80 man, op de RK Begraafplaats aan de Vogelenzanglaan.

Allemaal mannen die zijn gedood bij de bevrijding van onder meer Breda, Bavel, Zevenbergschen Hoek, Moerdijk en de Slag om Kapelsche Veer (bij Waspik) in de winter van 1944-1945.

Overal in Brabant liggen Polen
En zo zijn er in de zone die de Polen bevrijdden in Brabant nog meer erevelden of ereperken: in Alphen liggen 18 man. Oosterhout: 30. Tilburg, daar rusten tien Polen. Eindhoven Woensel heeft ook Poolse graven, net als de twee oorlogsbegraafplaatsen in Bergen op Zoom. Verder nog diverse kleinere in Goirle, Veghel, Den Hout, Dongen en Uden die allemaal te linken zijn aan de strijd in Brabant.

Zo heeft Werkendam het graf van Marceli Januszwewski. De militair was 24 toen hij sneuvelde bij Kapelsche Veer. Meegenomen door de rivier, spoelde hij aan bij Werkendam en kreeg daar eeuwige rust. Op zijn grafsteen staat ook zijn schuilnaam. Die hadden veel Poolse soldaten. Een deel van hen werd ooit gedwongen ingelijfd bij de Wehrmacht. Als ze de kans kregen liepen ze over naar de geallieerden. Mochten ze krijgsgevangen raken, dan kwam de familie in het bezet Polen niet in gevaar.

Niet alle soldaten die sneuvelden in Brabant liggen in ons land. Sommigen rusten in het Belgische Lommel of Leopoldsburg.

Overigens heeft ook Zeeland een ereveld. In Axel liggen 22 man. De Polen waren betrokken bij de bevrijding van Axel en omgeving. En delen van Vlaanderen.

Bijzondere graven
Het ereveld aan de Ettensebaan is meer dan alleen bevrijding van Brabant. Naast de pakweg 80 man die in West-Brabant sneuvelden, overleden aan verwondingen of ongelukken is de andere helft ergens anders om het leven gekomen of in een andere tijd zelfs.

Het oudste graf is 100 jaar oud. Van een militair Stanislaw Kaminski die gevangen zat in Oldenbroek en daar in 1919 overleed. Het is een graf omgeven met raadselen die niemand kan beantwoorden. Was het een Russisch/Poolse krijgsgevangen die in een Duits kamp zat en naar ons land vluchtte? Wie zal het zeggen.

Bijzonder ook is het graf van de Poolse parachutist Adam Julian Dec (1912-1944) die sneuvelde bij de Slag om Arnhem. Waarom hij hier rust is onbekend. Het verhaal gaat dat hij lang vermist was en pas later is teruggevonden.

En dan zijn er nog vijf Poolse soldaten die stierven in Duitsland, in kampen. Over hen is weinig bekend.

Lutjebroek
Meer weten we wel over de Poolse bemanning van een Lancaster-bommenwerper van het PAF (Polish Air Force) 300 squadron. Ze waren met acht man aan boord. Op 28 mei 1944 vlogen ze vanuit de Britse basis Faldingworth een missie naar Aken. Ze werden geraakt door Duitse luchtafweer en crashten bij het Bernse stoomgemaal bij Waalwijk. Er liggen hier meer piloten, die tijdens de oorlog neerstortten van Lutjebroek, Noord-Holland tot het Friese Witveen.

In de loop der jaren werden er nog vermiste Polen teruggevonden, waaronder een Poolse vliegtuigbemanning in het IJsselmeer. Die is in oktober 2003 tijdens een plechtigheid bijgezet. Daarmee kwam het aantal op 161 militairen dat hier rust. En er is nog ruimte voor meer mannen.

Noord-Nederland
Een grote groep soldaten die in Breda rust, sneuvelde in 1945. Ze vochten bij in april en mei bij de bevrijding van Groningen en Drenthe.

Van alle Poolse erevelden in ons land gaat deze het meest over het Poolse aandeel in de bevrijding van Nederland. Hij geeft de route aan die ze aflegden. Overal vochten ze, op de grond en in de lucht, voor de vrijheid.