Het is juni 2009. Professor Wim van de Donk wordt de nieuwe commissaris van de Koningin in Brabant. 'Wie?', vroegen veel mensen zich af. Hij was geen bekende politicus, zoals zijn voorgangster Hanja Maij-Weggen, die na een politieke carrière in Den Haag en Brussel neerstreek in het provinciehuis in Den Bosch. Van de Donk was een bestuurswetenschapper, een intellectueel die lid was van het CDA.

Gevraagd naar zijn sterke punten zei hij destijds onder meer: "Dat ik me met van alles bemoei en daardoor patronen zie, dingen ga verbinden. Associatief, creatief redeneren; nieuwe combinaties maken. In de breedte zit ook diepte." Gevraagd naar zijn grootste angst noemde hij toen: de teloorgang van het onderwijs. Meer nog dan de gevolgen van de kredietcrisis die toen net was begonnen.

Wim van de Donk werd commissaris van een provincie die aan de vooravond stond van grote veranderingen. Het beeld van Brabant kantelde de afgelopen tien jaar van een bourgondische en gemoedelijke provincie naar dat van de drugsschuur van Nederland.

Arjo Kraak sprak vrijdagmorgen met commissaris van de Koning Wim van de Donk over zijn aanstaande vertrek:

Tien jaar van veranderingen
Van de Donk was er getuige van dat het CDA voor het eerst sinds mensenheugenis uit Gedeputeerde Staten werd gestemd. Dat luidde een periode in waarin de boeren niet langer een ondoordringbare vesting vormden en natuurbeschermers juist meer invloed kregen. Hij leidt een college van VVD’ers en SP’ers. Hij zag met lede ogen dat steeds minder Brabanders naar de stembus gingen en stak niet onder stoelen of banken dat hij dat maar niks vond.

Hij is waarschijnlijk ook de commissaris die in zijn loopbaan geconfronteerd werd met de meeste lokale bestuurscrisissen waar hij beginnende en uitslaande branden moest proberen te blussen. Moerdijk, Steenbergen, Laarbeek, het waren gemeenten waar hij vaker naar toe moest dan hem lief zal zijn geweest.

Van den Donk was ook de eerste commissaris die zijn functie in naam zag veranderen: van commissaris der Koningin in die van commissaris der Koning. Het was meer dan honderd jaar geleden dat Nederland een koning had.

Verbinder
De commissaris van de Koning van Brabant was geen man die luid schreeuwend voorop ging in de strijd. Hij speelde de rol van verbinder vooral achter de schermen en vaak met succes. Brabant keek dan ook op toen hij in 2016 met zijn vuist op tafel sloeg en gemeenten opeens opdroeg om een bepaald aantal asielzoekers op te nemen. Daarmee doorbrak hij een impasse die was ontstaan over de opvang van vluchtelingen uit onder meer Syrië.

Minder prominent maar niet minder dwingend was Van de Donk in de periode dat enkele Brabantse steden probeerden samen Culturele Hoofdstad van Europa te worden. Hij bracht partijen bij elkaar. Brabant verloor uiteindelijk van Leeuwarden.

Onder de mensen
Van de Donk was een man die werk maakte van zijn werkbezoeken aan de Brabantse gemeenten. Hij was tijdens allerlei evenementen van de partij om onder de mensen te kunnen zijn. Maar net zo gemakkelijk als hij zich bewoog onder de organisatoren van bijvoorbeeld het Bloemencorso in Zundert, zo bewoog hij zich onder zakenmensen in China. Hij stelde een jaar nadat hij commissaris was al voor een Brabantse vertegenwoordiger te stationeren in China die de Brabantse handelsbelangen zou kunnen vertegenwoordigen.

Hij was ook de man die al vroeg pleitte voor een samenwerking tussen de universiteiten van Eindhoven en Tilburg. Uiteindelijk leidde dat tot een dependance van beide universiteiten in Den Bosch.

Meer professor dan politicus
Vanwege zijn kennis en kunde werd Van de Donk voortdurend genoemd voor allerlei functies. In 2011 was er sprake van dat hij de nieuwe voorman van het CDA in Den Haag zou worden. De Brabantse commissaris deed het niet. In datzelfde jaar weigerde hij ook minister van Binnenlandse Zaken te worden. Van de Donk was te veel professor en te weinig politicus om zich in te laten met de landelijke politiek.

In 2016 werd Van de Donk uitgeroepen tot Beste Lokale bestuurder van het jaar. Het was een prijs die hij kreeg van collega-bestuurders. Dat jaar verhief de commissaris voor de tweede keer zijn stem toen de kersverse burgemeester van Eindhoven zei dat het misschien niet zo’n slecht idee zou zijn om van de 21 gemeenten in Zuidoost-Brabant er vier te maken. Van de Donk tikte hem keihard op de vingers en liet zien wie de baas is.

Verharden van de politieke strijd
In 2017 kantelde de situatie, toen Brabant de boeren strenge eisen oplegde. De politieke strijd verhardde en Van de Donk zag met lede ogen aan hoe partijen steeds vaker tegenover elkaar kwamen te staan. Daar kon hij als verbinder nauwelijks meer iets aan verbeteren. De taal werd ook harder en vooral de laatste maanden hanteerde Van de Donk in de Statenzaal steeds vaker de voorzittershamer om de Statenleden tot de orde te roepen.

De politieke crisis vorig jaar waarbij twee gedeputeerden van het CDA opstapten, hakte er bij de commissaris flink ik. In combinatie met een ziekte waardoor hij werd geveld moet dat fysiek en geestelijk een aanslag op zijn persoon zijn geweest. De professor leerde toen pas echt wat politiek met een mens kan doen.

Het college van Gedeputeerde Staten zal de komende jaren waarschijnlijk verder gaan als een minderheidscollege. Dat betekent dat politiek een nog belangrijkere rol zal gaan spelen in de wekelijkse beraadslagingen van het college.

Bekijk hieronder de afgelopen elf jaar van Van de Donk als commissaris van de Koning

Rector
Toen maanden geleden bekend werd dat de Tilburg University een nieuwe rector-magnificus zocht, stond de naam van Van de Donk direct al bovenaan het lijstje. Op de universiteit gingen ze er voetstoots vanuit dat de professor zou terugkeren naar zijn oude liefde. Daar kan hij gaan doen wat hij eigenlijk het liefst doet: de teloorgang van het onderwijs tegengaan.