Omroep Brabant reconstrueert samen met Follow the Money de Q-koortsepidemie tussen 2007 en 2011. Vorige keer: ‘Hoe Q-koorts in 2007 eerst niet werd gezien en later schromelijk werd onderschat’. Dit keer gaan we verder in 2008, als er opnieuw mensen ziek worden.

Begin 2008 - Folder komt te laat
De eerste geiten werpen alweer en drijven onzichtbare wolken met de Coxiella burnetii bacterie boven de landerijen. Op 7 februari zijn er in Brabant vijftien nieuwe gevallen van Q-koorts vastgesteld. Pas eind februari komen de betrokken instanties voor het eerst na de uitbraak in 2007 weer bij elkaar.

Het Ministerie van Landbouw (LNV) treuzelt met een folder met adviezen voor geitenbedrijven om de verspreiding van de bacterie tegen te gaan. De folder is pas in maart af, want de layout liep vertraging op. Het Adviesteam Q-koorts oordeelt dan dat het lammerseizoen al over de piek heen is en dat het daarom niet verstandig is om de dure folders alsnog te verspreiden.

Maar welke bedrijven waren er bij de vorige uitbraak nu eigenlijk precies besmet? De Gezondheidsdienst voor Dieren heeft adressen, maar staat deze niet af vanwege de privacy. Den Haag vindt dat prima.

Lees hier het uitgebreide verhaal 'Q-koortsbestrijding met olifant in de kamer: het economisch belang van geitenhouders' van Follow the Money.

Mei 2008 - Olifant in de kamer
In mei zijn er al 70 mensen met de diagnose Q-koorts. Opvallend: het Ministerie van LNV stelt dat er dan wel meer Q-koortsgevallen bij mensen worden vastgesteld, maar dat niet geconcludeerd mag worden dat de ziekte toeneemt. Het Ministerie van Volksgezondheid (VWS) is eind mei ook nog in ontkenning. Minister Ab Klink: "Er is nog geen uitbraak van Q-koorts zoals in 2007."

“Polderen is altijd goed, behalve bij een crisis”, zegt gepensioneerd directeur infectieziekten Jos van de Sande van GGD Hart voor Brabant. “Ministeries willen altijd een compromis.”

RIVM-directeur Infectieziekten Roel Coutinho herinnert zich de spreekwoordelijke olifant in de kamer nog: de economische belangen van de geitenhouders. “Bij elke maatregel wordt de afweging gemaakt tussen de opbrengst voor de volksgezondheid en de kosten voor de sector en de samenleving.”

Juni 2008 - Landbouw of volksgezondheid?
In juni zijn er al 147 ziektegevallen. De getallen dwingen Den Haag uiteindelijk tot een erkenning van een tweede uitbraak. Vanaf juni 2008 komt er een meldingsplicht voor elke besmetting. Waarom nu pas een meldingsplicht? Het Ministerie van LNV stond er op dat de landbouwsector 'mee mocht denken' over de maatregel. De sector treuzelde, het Ministerie keek toe.

Er komen meer maatregelen: zo is het uitrijden van mest drie maanden lang verboden. De maatregelen zijn aanzienlijk milder dan bij bijvoorbeeld de vogelgriep. Dit is niet toevallig: alles is afgestemd met de landbouwsector en de focus ligt op de dieren, niet op mensen. Minister Klink had risico’s voor mensen wel bij de maatregelen willen betrekken, maar na overleg met LNV gebeurt dat niet.

Juli 2008 - Vrijwillig vaccineren
In juli staat de teller van het aantal mensen met Q-koorts al op 686: de grootste uitbraak ter wereld. RIVM-directeur Coutinho wijst op de ernst van Q-koorts bij mensen. De besmettingshaard staat vast: melkgeiten. Wat is nu wijsheid? Geiten vaccineren om verspreiding van de bacterie tegen te gaan? Dat kan, maar het ministerie vindt dat boeren hun geiten vrijwillig moeten laten vaccineren.

Najaar 2008 - Weer meer zieken
In het najaar blijkt dat slechts 40.000 van de 290.000 geiten kunnen worden ingeënt. Reden: er zijn niet genoeg vaccins. Jos van de Sande (GGD Hart voor Brabant) en Jan van Lokven (LTO Nederland) zijn het over één ding roerend eens: in 2009 krijgen wéér mensen Q-koorts. Aan het eind van 2008 blijken precies 1000 mensen te zijn besmet.

Januari 2009 - Geen boetes maar een waarschuwing
Op 14 januari wordt vaccineren verplicht voor boerderijen waar eerder Q-koorts is vastgesteld, in gebieden met veel patiënten en voor kinderboerderijen. Tegelijkertijd worden de hygiëne-eisen strenger. Bij 72 controles in de eerste helft van 2009 noteren inspecteurs 26 overtredingen. De boeren krijgen een advies of een waarschuwing.

Mei 2009 - Verloren jaar
De genomen maatregelen zijn niet effectief: op 11 mei is er een ‘explosieve toename’ van het aantal Q-koortspatiënten. Er zijn nog steeds veel te weinig vaccins en de fabrikant kan niet meer leveren. Daardoor lijkt zelfs 2010 een verloren jaar te worden.

Eind 2009 - Geen houden meer aan
In september zijn er meer dan 2000 Q-koortsgevallen vastgesteld. En nog altijd mag het publiek niet weten welke bedrijven besmet zijn. Wel werkt het ministerie aan een ‘communicatiestrategie’.

Maar ongerustheid onder de bevolking is niet in te dammen met een communicatiestrategie. Eind 2009 komen experts daarom met een rigoureuze maatregel: geiten ruimen. Boerendochter Gerda Verburg zal dat besluit later het moeilijkste moment in haar carrière noemen. Maar als ook nog eens een kaart met 55 cirkels rond besmette bedrijven uitlekt, is er geen houden meer aan. De adressen van besmette bedrijven worden gepubliceerd. Er worden 50.000 drachtige geiten gedood. Dit heeft uiteindelijk effect: vanaf 2010 neemt het aantal nieuwe gevallen van Q-koorts af.

Voor de 2354 patiënten bij wie in 2009 de diagnose Q-koorts is gesteld, is dat te laat. Veel van hen hebben in 2020 nog altijd last. Ruim 850 Nederlanders konden langdurig niet werken of kunnen dat mogelijk nooit meer.

Patiënten hebben hun leven in duigen zien vallen en verwijten de overheid laksheid. Ze vragen om schadevergoeding. Ook boeren willen compensatie. Het laat zich voorspellen dat geitenhouders snel worden geholpen en dat de Q-koortspatiënt in een jarenlange strijd verwikkeld raakt. Precies zo zal het gaan.

LEES OOK: 5 vragen en antwoorden over Q-koorts