"Soms ben je thuis wel eens nodig als moeder. Of als dochter, ik heb twee ouders die ouder dan tachtig zijn. Dat gaat nu soms even niet. Het is schipperen. En, ja, dat is best lastig.” Het zijn lieflijke woorden van Karin van Esch. De agenda van de GGD-directeur is bomvol en tijd om achterom te kijken heeft ze amper. Bijna non-stop nopen nieuwe corona-updates haar tot spoedoverleg en actie. Wat wil je ook, het is crisistijd in Brabant.

Van Esch refereert aan haar familie en laat doorschemeren dat 24 uur per dag, 7 dagen per week in touw zijn als crisismanager zo zijn sporen nalaat. “Maar dat geldt voor alle medewerkers in de zorg op dit moment”, bagatelliseert ze haar eigen inbreng gelijk. “Sinds drie weken staat de boel op zijn kop, voor iedereen.”

Eerste coronapatiënt
We gaan terug naar donderdagavond 27 februari, als toenmalig minister Bruno Bruins van Medische Zorg live op de nationale televisie een briefje opent. Hij zegt: “Er wordt mij bevestigd dat er een patiënt is met het coronavirus in Nederland. Het zou gaan om een man die verblijft in isolatie in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg.”

Van Esch is daar dan al van op de hoogte en spoedt zich naar het ziekenhuis voor crisisoverleg. Het werkgebied van GGD Hart voor Brabant beslaat immers Loon op Zand, waar de besmette man vandaan komt. “Draaiboeken en scenario’s lagen al klaar. We hadden ons goed voorbereid.”

‘Overdonderend’
Een dag later volgt een persconferentie in het Raadhuis-Paleis in Tilburg. De burgemeester van die stad, Theo Weterings, geeft uitleg over de eerste officiële coronabesmetting. De zaal staat vol met tientallen journalisten. Camera's draaien. Van Esch kijkt vanaf de zijkant toe. “Dat vond ik zo’n indrukwekkend moment. We dachten: als het eenmaal zover is, zijn we er klaar voor. Maar het was overdonderend.”

Direct is het alle hens aan dek bij de GGD. Medewerkers vormen callcenterteams en beantwoorden duizenden telefoontjes van bezorgde mensen. Contactonderzoeken rondom de coronapatiënt zijn in volle gang en tests worden bij potentiële virusdragers uitgevoerd.

In deze video laat de GGD zien hoe coronamonsters worden afgenomen. Tekst loopt onder de video verder.

‘Het zal wel meevallen’
Vijftig kilometer verderop, in Uden, is op dat moment geen vuiltje aan de lucht. Natuurlijk volgt burgemeester Henk Hellegers het nieuws over het coronavirus op de voet. Maar Uden is nog geen Tilburg of Loon op Zand. Dus om nou te zeggen dat alle alarmbellen afgaan?

“Je houdt er rekening mee dat ook hier besmettingsgevallen komen", vertelt Hellegers. "Maar in het begin was de algemene gedachte: het zal wel meevallen.”

Zeven Udense sterfgevallen
Een week later is het dan zover. Op de site waarop het RIVM besmettingsgevallen presenteert, verschijnt achter ‘Uden’ een ‘1’. De daaropvolgende stijging in deze plaats is exemplarisch voor de exponentiële groei aan coronapatiënten in de hele provincie. Van 1 naar 2. Van 2 naar 6. Van 6 naar 7 en van 7 naar 12. Het virus is ongrijpbaar. Inmiddels telt Uden zeven sterfgevallen en 76 inwoners van wie vaststaat dat ze het coronavirus hebben (gehad).

Daarmee heeft Uden met buurgemeente Boekel (32) de hoogste besmettingsdichtheid in ons land. En dan te bedenken dat veel mensen met symptomen niet worden getest, vanwege schaarste aan materiaal. Een verklaring voor het feit dat juist deze regio Nederlands ‘coronahotspot’ is, heeft Hellegers niet. "Dat is voer voor later. Eerst moeten we dit te boven komen."

Indammen
Ook in de rest van Brabant stijgt het aantal coronapatiënten snel. 1180 van de zaterdag 3631 in Nederland geregistreerde patiënten komen uit onze provincie. Het aantal sterfgevallen staat landelijk inmiddels op 136. En dat binnen een tijdsbestek van 25 dagen. Het virus indammen is geen optie meer. Drastische maatregelen zijn nodig om verdere verspreiding van het coronavirus te stoppen. Zo hoopt de overheid intensive care afdelingen van ziekenhuizen niet te overspoelen met doodzieke coronapatiënten.

De grafiek geeft de stijging van het aantal geregistreerde coronapatiënten weer. Tekst loopt onder de grafiek verder.

Intussen is een volledige verdieping op het hoofdkantoor van GGD Hart voor Brabant in Den Bosch ingericht als crisiscentrum. Zo heeft de organisatie stapsgewijs kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen. “Dat deden we door reguliere zorg af te schalen en mensen juist in te zetten op het coronavirus”, zegt Van Esch.

Een markering
Dat klinkt simpeler dan gedaan. Van Esch: “Sinds de Spaanse griep (1918-1919, red.) hebben we zoiets niet meegemaakt. Het is een achtbaan die niet meer is stilgevallen. Hij gaat alleen maar sneller en sneller. De moeilijkheid van het coronavirus zit hem in de omvang en de duur. Dit vraagt veel incasseringsvermogen van de hele organisatie. De GGD piept en kraakt, maar het gaat boven verwachting goed.”

Tijd voor emoties is er in alle hectiek eigenlijk niet. Maar soms, heel even, komen die toch aan de oppervlakte. Bijvoorbeeld toen de eerste mensen stierven. “Dat hakte er wel in. Het was een echte markering in de ontwikkeling van deze crisis. In Den Bosch kwam het crisisteam bij elkaar. Dan deel je dat. Niet lang, maar door het te benoemen is dat een emotioneel moment. Dan ben je even niet bezig als medisch professional.”

Veiligheidsregio’s nemen de regie
Doordat het coronavirus zich in rap tempo over Brabant ontrolt, hebben de drie veiligheidsregio’s de regie snel in handen genomen. Op beleidsniveau hoeft burgemeester Hellegers van Uden zich niet zo druk te maken. Wel krijgt hij dagelijks informatie over hoe de vlag ervoor hangt. Ook over het ziekenhuis dat in zijn gemeente ligt: Bernhoven.

Het hospitaal is deze dagen veelvuldig in het nieuws. Bernhoven heeft een relatief lage intensive care capaciteit, terwijl het coronavirus veel mensen in de regio treft. Bernhoven dreigt onder de toeloop van coronapatiënten te bezwijken en slaat alarm. Er komt een noodtent voor de spoedeisende hulp, waar artsen de situatie van patiënten ter plekke beoordelen. Als zij zo ziek zijn dat ze beademingshulp nodig hebben, moeten ze naar andere ziekenhuizen. In Bernhoven is te weinig plek.

Vergunning? Even niet nodig
“Dit is een vreselijk scenario”, erkent Hellegers. Als burgemeester voelt hij zich machteloos, want de zo nodige handjes aan bedden en intensive care capaciteit kan de gemeente niet bieden.

Toch reikt Uden het ziekenhuis de helpende hand waar dat kan. Voor het plaatsen van de noodtent is officieel een vergunning nodig. Dat kost normaal gesproken dagen, zo niet weken. Maar in tijden van crisis hoeft in Uden even niet alles volgens de regeltjes te verlopen. Hellegers: “We zeiden meteen: begin met bouwen. De brandweer komt later wel langs om de veiligheid te controleren, want je wilt niet dat zo’n tent instort. Verder wil je natuurlijk steun betuigen en betrokken zijn.” Dat doet Hellegers op afstand. Want langsgaan, daar zit volgens hem niemand op te wachten. “Dan loop ik alleen maar in de weg.”

Bij de spoedeisende hulp van Bernhoven is een noodtent geplaatst. Tekst loopt onder de video verder.

Kopzorgen
Andere kopzorgen heeft Hellegers wel. Door verregaande overheidsmaatregelen dreigen ook Udenaren hun baan te verliezen. Bezoek in verpleeghuizen is verboden en scholen zijn gesloten. Daarnaast telt de gemeente dus zeven sterfgevallen vanwege het coronavirus.

“Het is zeer triest. Ik leef enorm mee met familieleden, die bijvoorbeeld niet naar hun geliefden mogen in een verpleeghuis. Of mensen die nu geen volwaardige begrafenis kunnen organiseren. Dat is enorm pijnlijk. Ik kan echter onmogelijk zeggen: hier in Uden pakken we het ‘normale’ dagelijkse leven op. Dat gaat niet.”

Uitputtingsslag
Hoe lang het coronavirus Nederland nog in zijn greep houdt, laat zich niet voorspellen. Vanuit het GGD-hoofdkantoor voorziet Van Esch een uitputtingsslag die bij een marathon hoort. “Daar is de organisatie op papier goed op voorbereid. We werken in ploegen en duo’s om de werklast te verdelen. Maar soms, moet ik bekennen, zit ook ik er wel doorheen. Je probeert het voor te zijn, maar dat lukt niet altijd. Iedere keer als de situatie verandert, staat de telefoon roodgloeiend. Dan moet je het beleid weer wijzigen en van aanpak wisselen. Dat is slopend.”

Daar waar de vermoeidheid langzaam toeneemt, krijgt Van Esch nieuwe energie door een soort saamhorigheidsgevoel. Niet eerder werkte de GGD zo vaak en intensief samen met andere zorginstanties waarmee Van Esch de coronasituatie het hoofd wil bieden.

“Je probeert dit met zijn allen in goede banen te leiden. Je zit in hetzelfde schuitje. We zijn aan het pionieren. En dat moet ook, want het is een ongekende crisis.”

Lees al het nieuws over het coronavirus op onze speciale themapagina.