Donderdag 19 maart

“Het is een waanzinnig probleem”, luidt voorzitter Bart Berden van het Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ) de noodklok. Alleen al in de Brabantse ziekenhuizen gaan er dagelijks tienduizend mondkapjes doorheen. “We hebben een voorraad van twee, misschien drie dagen. Als dit zo doorgaat leidt dat tot een onacceptabele situatie.”

Berden spreekt deze woorden een dag nadat toenmalig minister Bruno Bruins van Medische Zorg in de Tweede Kamer ineen zakt. Onderwerp van gesprek: een schrijnend tekort aan beschermingsmiddelen. Een zoektocht die Bruins een gevecht noemt, waar zijn mensen 24/7 mee bezig zijn.

De markt is oververhit. Voor woekerprijzen gaan overheden en ziekenhuizen met allerlei partijen in zee om tóch nog spullen te krijgen. Sommige medische mondkapjes gaan wel vijf keer over de kop. Niet geheel onlogisch, er is een wereldwijde run op medische hulpmiddelen.

Een dag eerder tikte het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) er nog 140.000 op de kop, maar iedereen weet: het is slechts een vinger in het steeds groter wordende gat in de dijk.

Zaterdag 21 maart

Een vracht met 80.000 FFP2 mondmaskers heeft de Brabantse ziekenhuizen als eindbestemming. Ze horen bij een bestelling van 1,3 miljoen stuks door VWS in China. In onze provincie kunnen ziekenhuizen er acht dagen mee vooruit.

De vracht komt als geroepen:

• In het Tilburgse Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) is de bodem in zicht. Daar worden ze in gebruik genomen.
• Dat geldt ook voor het West-Brabantse Bravis Ziekenhuis.
• Bij het Amphia in Breda en Catharina in Eindhoven heerst schaarste, maar kunnen ze nog even vooruit.

Hoe welkom ze ook zijn, een eerste inspectie leidt tot twijfels over de kwaliteit. De mondkapjes lijken het gezicht niet goed af te dekken, krijgt VWS zondag vanuit Brabant te horen.

Maandag 23 maart

VWS ontvangt meer informatie over de lading. De mondmaskers voldoen aan Europese eisen, staat in kwaliteitsdocumenten. Loos alarm dus, lijkt het. De ziekenhuizen weten echter ook dat louche handelaren op deze vechtmarkt actief zijn en certificaten vervalsen. Het Catharina Ziekenhuis vertrouwt het niet en besluit de mondkapjes te laten testen.

Donderdag 26 maart

De uitkomst van de test is zonneklaar: de mondkapjes deugen niet. Dat wordt duidelijk tijdens een crisisvergadering van het ROAZ, waarbij alle Brabantse ziekenhuizen aangesloten. “Het oordeel was vernietigend”, zegt Berden. De bestuurder belt met VWS en zegt: “Die mondkapjes zijn écht niet goed.“ De Haagse reactie is volgens Berden constructief: "Dank je wel. Hier gaan we mee aan de slag."

Toch besluiten de ziekenhuizen ze niet direct in de prullenbak te mikken. Ze houden de mondkapjes achter de hand, bang om écht zonder komen te zitten. Deze mondkapjes - ook al voldoen ze niet aan de kwaliteitseisen - vormen dan een allerlaatste reddingsboei.

Medewerkers die de kapjes al hebben gebruikt, worden ingelicht. Hen wordt gevraagd bijzonder alert te zijn en eventuele gezondheidsklachten goed te monitoren. Voor zover bekend wordt niemand ziek.

Zaterdag 28 maart

VWS laat TNO de mondkapjes onderzoeken. En ook daaruit blijkt: een groot deel voldoet niet aan de criteria. Van de 1,3 miljoen worden er uiteindelijk 600.000 afgekeurd. Ze laten virusdeeltjes door en passen niet goed om het gezicht. De overheid roept ze terug. Bestellingen bij de betreffende Chinese fabriek worden na deze levering direct stopgezet.

Deze deels afgekeurde partij uit China is een voorbeeld van meerdere landelijke aankopen waarmee 'Den Haag' de boot ingaat. Dat moet anders, vindt VWS. In allerijl wordt op 24 maart het Landelijk Consortium Hulpmiddelen opgericht, een samenwerking tussen overheid en bedrijven. Dat moet zorgen voor het inkopen van genoeg beschermingsmiddelen en een goede verdeling.

Het consortium leverde tot vorige week 19,6 miljoen chirurgische en 4,3 miljoen FFP2 maskers, terwijl de zorg volgens minister Van Rijn van Medische Zorg wekelijks 4,5 miljoen mondkapjes nodig heeft.

Het ROAZ is kritisch over de centrale inkoop. Voorzitter Bart Berden zegt daarover nu, anderhalve maand later en met genoeg mondkapjes op zak: “Het is ambtenaren eigen. Er is heel veel geloof in centralisatie. Er werd ons beloofd: wij gaan leveren. Maar wij hebben het nooit als toereikend ingeschat en ervaren.”

Met het Chinese fiasco nog vers in het geheugen, wordt daar in Brabant niet exclusief op gerekend. “Er hangt voor ons zoveel van af. Wij vertrouwen dat niet toe aan één centraal kanaal, ook omdat we eigen kanalen hebben.”

Dus gaan ziekenhuizen in Brabant ook zelf naarstig op zoek naar mondkapjes. In ROAZ-verband, maar ook ieder voor zich. Het wordt speuren via vaste leveranciers, met grote en kleine hulp uit allerlei hoeken. Het Amphia ontvangt 10.000 mondmaskers van Tesla. Het Koning Willem I College in Den Bosch schenkt er honderden aan het Jeroen Bosch Ziekenhuis. En burgemeester Theo Weterings van Tilburg helpt 'zijn' ziekenhuis ETZ via contacten met een Chinese stad.

In die zoektocht naar het nieuwe witte goud stuiten ook de ziekenhuizen op louche handelaren. “Het is gewoon het wilde westen”, stelt Berden. Er wordt geboden en overboden: prijzen schieten de lucht in, terwijl de kwaliteit vaak belabberd is. De druk is hoog en dat vergroot de verleiding met volstrekt onbekende types in zee te gaan.

Berden: “Als je nergens meer terechtkunt, moet je haast wel. Dan is het een soort zwarte handel. We spreken vaak lovend over ondernemerschap, maar nu kregen we te maken met de uitwassen. Mensen dachten hier snel rijk van te kunnen worden. "

Om niet nog eens potentieel slachtoffer te worden van niet deugende mondkapjes, ontwikkelen medewerkers van het Catharina Ziekenhuis een eigen testapparaat. Elke partij die ze in Eindhoven binnenkrijgen, wordt nader bekeken. “We testen ze echt met een zelfgemaakte machine”, zegt een woordvoerder. “Dat is volgens mij uniek in Nederland.”

Grote deals die faliekant mislopen, zijn in Brabant niet aan de orde geweest, zegt Berden. “We kregen allerlei aanbiedingen van mensen die we niet kenden. Vaak in het Engels en via schimmige relaties waarbij ook vooraf betaald moest worden. Maar we zijn blijven vertrouwen op onze eigen kanalen en leveranciers.”

Dat blijkt achteraf een juiste keuze, al was het kantje boord. “Ik ben blij dat we zelf ook al onze lijnen hebben opengehouden. Anders hadden we grote problemen gehad. Alleen via Den Haag was het nooit gelukt.”

Dit verhaal is tot stand gekomen uit gesprekken met betrokkenen. Weet u meer over de malafide handel in beschermingsmiddelen of bent u zelf slachtoffer? Neem dan contact op met: [email protected].