Van rekensom tot militaire operatie: zo ontsnapten de ziekenhuizen aan ‘Italiaanse toestanden’
Maandagochtend 16 maart
Vol verbijstering tuurt arts-microbioloog Jan Kluytmans van het Amphia Ziekenhuis in Breda naar zijn beeldscherm. Het is maandagochtend 16 maart, nog geen 24 uur nadat het kabinet de horeca en scholen op slot gooit. Voor velen een onwennige dag, maar de ontdekking die Kluytmans doet, bezorgt hem pas écht een onheilspellend gevoel. Direct meldt hij zich bij het ziekenhuisbestuur. “Ik heb hier iets op een usb-stick staan en ik durf het bijna niet te laten zien.”
Het valt Kluytmans op dat in vijf dagen tijd 18 Brabantse coronapatiënten sterven, terwijl het RIVM landelijk twintig doden meldt. Bij de besmettingscijfers is de verhouding anders: 431 geregistreerde coronapatiënten in Brabant op een landelijk totaal van 1135. Dit kan niet kloppen, denkt Kluytmans. Hij wil weten wat het werkelijke aantal coronapatiënten in onze provincie is.
Een rekenmodel van Britse wetenschappers biedt uitkomst. Kluytmans voert de volgende Brabantse coronadata in:
- Besmettingsgraad: 2,5
- Inwonertal: 2 miljoen
- Overledenen tussen 11 en 15 maart: 18
De uitkomst: op 15 maart zijn er 42.871 geschatte besmettingen in Brabant.
Dan volgen aannames op basis van ervaringen. Ongeveer 10 procent van de besmette mensen komt in het ziekenhuis terecht. Een kwart van hen belandt op de intensive care (ic). Kluytmans rekent door:
- 42.871 besmettingen
- 10 procent in het ziekenhuis = 4200 patiënten
- Een kwart op de ic = 1050 patiënten
Dit kán niet waar zijn. Dit mág niet waar zijn. De medicus weet dat de Brabantse ziekenhuizen zoveel patiënten bij lange na niet kunnen opvangen. Er zijn 120 ic-bedden.
Maandagmiddag
Om 13.41 uur licht het mobieltje van Martin Bootsma op. Een e-mail van Kluytmans: of hij naar een berekening wil kijken. Bootsma is docent bij de Universiteit Utrecht en modellenmaker bij het UMC in de Domstad. Binnen een half uur stuurt Bootsma terug: er zijn onzekere factoren, maar dit gaat de verkeerde kant op.
Na een telefonische uitleg weet de Bredase arts-microbioloog het nu zeker: er is snel actie nodig. Hij laat zijn model zien aan Bart Berden, voorzitter van het Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ).
Maandagavond
Berden licht de Brabantse ziekenhuisbazen in tijdens een ROAZ-vergadering. Bij het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) in Den Bosch en Bernhoven in Uden liggen eigen ramingen op tafel. Besloten wordt dat JBZ-directeur Piet-Hein Buiting de uitkomsten van de drie modellen onder de loep neemt.
Woensdagochtend 18 maart
Het zonnetje schijnt aangenaam als Brabantse kopstukken uit de zorg rond half elf gespannen luisteren naar de bevindingen van ziekenhuisdirecteur Buiting. De Tilburgse burgemeester Theo Weterings is er namens de veiligheidsregio’s bij. De boodschap is ongemakkelijk. “We staan bijna met de rug tegen de muur”, constateert Buiting. Als er niks gebeurt, liggen alle ic-bedden in Brabant over vijf dagen vol.
De Brabantse ziekenhuizen besluiten in te zetten op het verplaatsen van patiënten via een ‘buddysysteem’. Elk hospitaal werkt met een ‘partner’ buiten de provincie. Zo verhuizen mensen van het JBZ naar Isala in Zwolle. Het aanbod blijkt echter te groot. De dagen erna krijgen ziekenhuizen buiten Brabant bijna honderd patiënten tegelijk ter overname aangeboden. Aantallen die ze niet kunnen bijbenen.
Ook Ernst Kuipers van het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ) krijgt de statistieken op zijn bureau. Hij schrikt. Dit betekent niet alleen een bedreiging voor Brabant. Als de voorspellingen uitkomen, slokken alleen al de Brabantse coronapatiënten bijna de volledige landelijke ic-capaciteit van 1150 plekken op.
Woensdagmiddag
Die middag zit voorzitter Diederik Gommers van de Nederlandse Vereniging Intensive Care (NVIC) achterin een taxi. Bestemming: ziekenhuis Bernhoven in Uden. Hij is uitgenodigd om te zien wat daar nu écht speelt. Om kwart over één belt Kluytmans hem over de stormachtige, Brabantse vooruitzichten. Het blijkt een statistisch voorproefje op wat hij in Uden voorgeschoteld krijgt.
Terwijl één patiënt binnen kwam, gingen er twee de lijkwagens in.
Eenmaal in Brabant ervaart Gommers wat het coronavirus met een ziekenhuis kan doen en hoe Bernhoven langzaam maar zeker bezwijkt onder de druk. Bijna veertig nieuwe coronapatiënten melden zich dan dagelijks bij het relatief kleine streekziekenhuis. Al op de spoedeisende hulp moeten patiënten aan de beademing. "Terwijl één patiënt binnen kwam, gingen er twee de lijkwagens in", vertelt hij.
Het bezoek grijpt Gommers, zelf intensivist bij Erasmus MC in Rotterdam, aan. We moeten echt aan de slag, denkt hij op de terugweg. "Als je het zelf ziet, dan gebeurt er iets met je. We schaalden in Rotterdam op, maar zagen daar toen nog niks gebeuren."
Donderdagochtend 19 maart
In de Brabantse ziekenhuizen verblijven 293 COVID-19-patiënten, 54 liggen er op de ic. Ruim drie keer zoveel als vorige week.
Op het ministerie van VWS in Den Haag vindt het zoveelste topoverleg plaats. Daarbij zijn onder anderen aanwezig:
- Ernst Kuipers van het LNAZ
- Bart Berden van het ROAZ
- Theo Weterings namens de Brabantse veiligheidsregio's
Hoofdmodellenmaker Jacco Wallinga van het RIVM belt tijdens het overleg in. Zijn oordeel is belangrijk en daarom toetst hij de Brabantse analyses. Voor je paniekvoetbal speelt en als de wiedeweerga landelijke maatregelen neemt, wil je zeker weten dat dit klopt. Het oordeel van Wallinga: op hoofdlijnen zijn de aannames betrouwbaar. De Brabantse delegatie is fors en dringt net als Kuipers bij de ambtelijke top aan op verdere, landelijke opschaling.
Voor Diederik Gommers is het bezoek aan Uden samen met de Brabantse ramingen reden voor actie. Zijn landelijke ic-club NVIC komt 's ochtends na een Zoom-afspraak met een centrale telefoonlijn. Hier kunnen intensivisten 'vraag en aanbod' van patiënten die op de ic liggen met elkaar uitwisselen. Via speciale intensive care-wagens wisselen die dag 25 ic-patiënten van ziekenhuis.
Vrijdagochtend 20 maart
In Bernhoven is het alle hens aan dek. Een strategisch geplande persbijeenkomst in het ziekenhuis wordt massaal bezocht. ‘Help ons alsjeblieft, alleen kunnen we het niet aan. Corona is veel meer dan een griepje', is de boodschap op deze gure ochtend. Een triagetent bij de spoedeisende hulp illustreert de ultieme schreeuw om hulp. Veel landelijke media pakken er groot mee uit. Hier kan niemand meer omheen.
Vrijdagavond
De druk loopt met het uur op. Tijdens een nieuw, ditmaal telefonisch, topoverleg staat de situatie in Brabant hoog op de agenda. Hugo de Jonge is de nieuwe corona-minister. Hij spreekt ROAZ-voorzitter Berden, burgemeester Weterings namens de veiligheidsregio’s en Kuipers van het landelijk netwerk LNAZ. Veel discussie is er niet. Daar is ook geen tijd meer voor. De bedden stromen steeds verder vol.
Het ‘buddysteem’ en de NVIC-hulplijn blijken niet toereikend.
Het voorstel dat op tafel komt: coördinatiecentra van waaruit coronapatiënten over het land worden verspreid, mede om Brabantse ziekenhuizen lucht te verschaffen. Een vestiging in Tilburg, een andere in Rotterdam. Minister De Jonge gaat akkoord, het Landelijk Coördinatiecentrum Patiënten Spreiding is geboren.
Dat mensen naar andere ziekenhuizen konden, was een ongelofelijk geluk
Zaterdag 21 en zondag 22 maart
In het weekend worden de posten ingericht. Op zondag is Tilburg operationeel. Planners van Defensie verdelen de patiënten over het land. Tot en met die zondag wisselen 180 patiënten, ook binnen Brabant, van ziekenhuis.
Het landelijke centrum in Rotterdam is op vrijdag 27 maart volledig operationeel. De NVIC-hotline blijft het weekend van 28 en 29 maart nog actief voor de verplaatsing van ic-patiënten. Samen met Defensie zorgt NVIC ervoor dat 400 Brabanders in een ander ziekenhuis terechtkomen. Uiteindelijk liggen 650 Brabanders buiten de provinciegrenzen, van wie er naar schatting 520 op de ic hebben gelegen.
Anticiperen en geluk
Door vliegensvlug te anticiperen wordt voorkomen dat Brabantse ziekenhuizen overlopen. Zo schalen ze de reguliere zorg af en gaat tegelijkertijd de ic-capaciteit van 120 naar 240 plekken. Ook de factor mazzel speelt een grote rol, weet arts-microbioloog Peter Schneeberger van Bernhoven. “Het feit dat mensen naar andere ziekenhuizen konden, is een ongelofelijk geluk geweest. Als de rest van Nederland net zo zwaar getroffen was als Brabant, waren we echt vastgelopen.”
De crisis is dan nog niet bezworen, want ook landelijk dreigt een tekort aan ic-bedden. Tijdige opschaling en hulp uit Duitsland zorgt er uiteindelijk voor dat de ziekenhuizen overeind blijven. Mede dankzij dat rekensommetje van Kluytmans op een maandagochtend in Breda.
Verantwoording: Deze reconstructie kwam tot stand door gesprekken met meerdere betrokkenen, onder wie personen die niet zijn geciteerd. Een presentatie met daarin de berekening van Jan Kluytmans heeft Omroep Brabant ingezien, maar wordt op verzoek van Kluytmans niet gepubliceerd. Statistieken met betrekking tot uitplaatsingen van coronapatiënten zijn afkomstig van het Regionaal Overleg Acute Zorg in Brabant.
LEES OOK DEZE RECONSTRUCTIE: