Coronavirus stelde burgemeesters voor grootste uitdagingen ooit: ‘Het was twee minuten doodstil’
Donderdag 27 februari: ‘Verdomd, we hebben er een te pakken’
1 coronapatiënt in de Brabantse ziekenhuizen
Arts-microbioloog Jean-Luc Murk van het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis belt zijn bestuursvoorzitter Bart Berden. Ze hebben een twijfelachtige primeur te pakken: de eerste Nederlandse coronapatiënt ligt in het Tilburgse ziekenhuis. Berden licht burgemeester Theo Weterings direct in. Die weet dat zo op nationale televisie een live-uitzending over het coronavirus begint. Hij probeert de bekendmaking van de eerste patiënt nog te voorkomen. Zo heeft hij tijd de crisisorganisatie op te tuigen. Tevergeefs.
Vrijdag 28 februari: ‘Zoveel journalisten, Obama lijkt wel in het land’
1 coronapatiënt in de Brabantse ziekenhuizen
Rond half negen komt burgemeester Weterings aan bij het ETZ, locatie Elisabeth. Veel journalisten staan bij vestiging TweeSteden aan de andere kant van de stad, omdat ze denken dat daar de eerste patiënt ligt. Zo loopt Weterings ongestoord via de hoofdingang naar binnen. Bestuursvoorzitter Berden praat hem daar bij.
De rest van de ochtend overlegt hij met zijn eigen crisisteam. Daarna trekt Weterings zich terug om een persconferentie voor te bereiden. Een kwartiertje te laat komt hij aan in het Paleis-Raadhuis, hartje centrum. Tientallen journalisten en cameraploegen staan daar klaar.
“Ik dacht: Obama is in het land”, zegt zijn Eindhovense collega Jorritsma. Met zijn vrouw is hij op een korte vakantie in Zuid-Frankrijk. Als Jorritsma hoort dat in zijn regio negen verdachte gevallen zijn, reist hij direct naar huis.
Eén specifieke zin die Weterings tijdens de persconferentie uitspreekt, blijft hem tot op de dag van vandaag bij. “Volgens de normen die de GGD moet hanteren, was de patiënt in de dagen dat hij carnaval vierde, niet besmettelijk.” De burgemeester, terugblikkend: “Daar had ik toen al kriebels bij: klopt dit wel?”
Vrijdag 6 maart: ‘We vertrouwen het niet, het gaat te hard’
14 coronapatiënten in de Brabantse ziekenhuizen
Jack Mikkers en Weterings zijn op bezoek bij het hoofdkantoor van de GGD in Den Bosch. Er wordt keihard gewerkt. De GGD’en richten zich op bron- en contactonderzoek met het idee het virus in te dammen. Een flinke, haast onmogelijke klus. Het aantal coronabesmettingen loopt rap op.
De burgemeesters horen van het RIVM dat de mutatie van COVID-19 in Brabant anders is dan in de rest van Nederland. Van een aantal patiënten is onduidelijk hoe ze besmet zijn. Ook in de gesprekken met de GGD proeven ze dat er iets mis is. Weterings en Mikkers trekken zich kort terug op de gang.
“Wij vertrouwen het niet, we moeten hier meer van weten. Dit gaat allemaal te hard”, horen ze later die middag tijdens crisisberaad van Bart Berden namens de ziekenhuizen. Het idee is om via een bevolkingsonderzoek te ontdekken hoeveel mensen het virus écht hebben. Gemeentepersoneel zou een goede testgroep zijn. Dat idee verdwijnt snel van tafel. Het testen van ziekenhuismedewerkers blijkt een logischere optie.
Zondag 8 maart: ‘Dit is de grootste klap’
26 coronapatiënten in de Brabantse ziekenhuizen
Een druilerige zondagmiddag in Uden verandert alles. Hotel Van der Valk is het decor van een opzienbarend hoorcollege. Docenten van dienst: arts-microbioloog Jan Kluytmans van het Amphia Ziekenhuis en RIVM-voorman Jaap van Dissel. Telefonisch afgemeld: minister Bruno Bruins.
Ook aanwezig bij het spoedberaad:
- Brabantse ziekenhuisdirecteuren
- Burgemeesters John Jorritsma, Jack Mikkers en plaatsvervanger Paul Depla namens de veiligheidsregio’s
Kluytmans en Van Dissel lichten toe:
- Uit de eerste resultaten van de steekproef blijkt dat 10 procent van de geteste Amphia-medewerkers het coronavirus heeft. De infectieziekte lijkt verder verspreid dan gedacht.
- Het principe ‘flatten the curve’. De aanwezigen zien een getekende lijn, die eerst langzaam, en dan heel steil oploopt. Deze staat voor het aantal besmettingen en moet dwangmatig omlaag worden geduwd. Anders gaan de ziekenhuizen onderuit.
De deskundigen drukken de burgemeesters met hun neus op de feiten. Jorritsma: “Het kwam echt bij ons binnen.” Bij Mikkers begint het te duizelen. “Dit was de grootste klap. Dit gaat niet over een griepje of een virus, maar over een systeemingreep. We moeten maatregelen nemen.” De drie veiligheidsregio’s zijn aan zet.
Maandag 9 maart: ‘De hand van Rutte was de laatste die ik schudde’
37 coronapatiënten in de Brabantse ziekenhuizen
Op uitnodiging van Jaap van Dissel reist Jack Mikkers af naar een bestuurlijk overleg op het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in Den Haag. Hij geeft de indrukwekkende boodschap van een dag eerder door. Datzelfde doet hij in een crisisberaad met een aantal ministers.
Bruno Bruins, Ferd Grapperhaus en premier Mark Rutte komen een voor een de ruimte binnen. Ze geven elkaar nog handen. Die van Rutte is de laatste die Mikkers schudt. De ministers luisteren aandachtig. Ze horen Mikkers zeggen: in Brabant nemen we morgen maatregelen.
Dinsdag 10 maart: ‘Twee minuten lang was het doodstil’
46 coronapatiënten in de Brabantse ziekenhuizen
D-day. Eén Brabants beleidsteam met Weterings, Jorritsma en Mikkers als aanvoerders komt voor het eerst samen. Gezamenlijk zijn zij de baas. Het levert ze de geuzennaam de drie koningen op. Locatie: het middeleeuwse stadhuis van Den Bosch.
Het is half negen. Bart Berden schetst hoe de druk in de Brabantse ziekenhuizen met de dag toeneemt. Die is nu nog behapbaar, maar in tijden van exponentiële groei duurt dat niet lang meer.
Twee uur later. Aura Timen stapt de statige B en W-kamer binnen. Zij is hoofd Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding van het RIVM. Haar mededeling: vier procent van de geteste ziekenhuismedewerkers in Brabant heeft het virus. Het advies: ingrijpen. Grote groepen zijn linke soep, stelt Timen. Maar wat is groot: 5000 man of 500? De bestuurders wikken en wegen. Ze pellen af: pro’s, contra’s, belangen, maatschappelijke acceptatie. Mikkers: “Je doorleeft het.”
De spanning loopt steeds verder op. De mannen discussiëren met z’n drieën op de gang. Of ze lopen naar de burgemeesterskamer om in vertrouwen persoonlijke worstelingen te delen, elkaars spanning en belangen te proeven. Vlak na de lunch, het is dan twee uur, zijn ze eruit. Ze verbieden een veertigtal evenementen met meer dan 1000 mensen. Sociale onthouding wordt de norm. Dan nog voor zeven dagen.
Twee minuten is het doodstil. Ieder draait zijn eigen film af. Ze kennen de gevolgen. Géén betaald voetbal in Brabant. Géén tweede kans voor afgelaste carnavalsoptochten. Géén Indoor Brabant. Ze slikken. Mikkers houdt het niet droog. Hij zet een streep door het internationale paardensportevenement in zijn stad, met 60.000 bezoekers en ruiters die al onderweg zijn. De burgemeester van Den Bosch: “Dit gaat over dromen, ambities.”
In deze video vertellen de burgemeesters over de moeilijke besluiten die ze moeten nemen en wat dit emotioneel met hen doet.
Het lastige besluit moet worden verteld. Er komt een persconferentie. Maar eerst werken de mannen een bellijstje af. Voor het raam, kijkend over de Markt, staat Jorritsma. “Het betaalde voetbal in Brabant gaat komend weekend niet door.” Aan de andere kant van de lijn een KNVB-directielid. ‘En het amateurvoetbal?’ “Dat laat ik aan jullie.” ‘Dan gaan we dat ook verbieden.’ Het begrip geeft Jorritsma een duwtje in de rug om de persconferentie aan te vangen.
Donderdag 12 maart: ‘Hebben we wel het goede besluit genomen?’
86 coronapatiënten in de Brabantse ziekenhuizen
Theo Weterings bladert tijdens het ontbijt door de krant. Op de voorpagina leest hij: 'Coronapatiënten zonder ziekteverschijnselen, kunnen anderen toch besmetten'. ‘Dat dacht ik al.’ Onmiddellijk ontstaat een belrondje. “We hebben wel een besluit genomen, maar is het probleem niet veel groter”, vraagt Mikkers zich af.
Weterings deelt het gevoel met toenmalig zorgminister Bruins. “Hij zei: 'Ik zit er ook mee. We hebben straks overleg op het ministerie.” Het kabinet verbiedt die dag evenementen met meer dan 100 mensen. Musea en theaters gaan op slot.
Zaterdag 14 maart: ‘Morgen nemen we een vrije dag’
107 coronapatiënten in de Brabantse ziekenhuizen
In het stadhuis van Eindhoven komen de drie burgemeesters opnieuw samen. Ze praten over aanvullende maatregelen. Het sluiten van horeca is een serieuze optie. Maar ook zwembaden, sauna’s en sportscholen vormen een gevaar, horen ze van het RIVM.
De veiligheidsregio's zetten scenario's op papier, die ze in de komende dagen uitwerken. Ingrijpen vinden de burgemeesters nog niet nodig. Ze gaan naar huis met één belangrijke afspraak: morgen nemen we een vrije dag.
Zondag 15 maart: ‘Schiet op, anders doen wij het’
120 coronapatiënten in de Brabantse ziekenhuizen
De burgemeesters kunnen uitslapen. Een heerlijk begin van de eerste vrije dag sinds 27 februari. Totdat duidelijk wordt dat er actie nodig is. Het aantal besmettingen loopt hard op. De druk neemt toe. Bart Berden duikt namens de ziekenhuizen al de hele week nadrukkelijk op in landelijke media. Sluit horeca, zegt hij vrijdag.
Bovendien is de burgemeester van Turnhout woest. Belgische jongeren steken de grens over om hier te feesten, terwijl in eigen land kroegen op slot zijn. De gouverneur van de provincie Antwerpen neemt er contact over op met commissaris van de Koning Wim van de Donk.
In de brandweerkazerne van Tilburg zoeken de drie voormannen van de veiligheidsregio's elkaar op. Door de voorverkenning van zaterdag zijn ze er snel uit: om zes uur gaat de horeca dicht. Zwembaden, sauna’s en sportscholen mogen niet meer open. Een persconferentie wordt aangekondigd. Het kabinet trapt op de rem, landelijke maatregelen zijn aanstaande. 'Schiet op, anders doen wij het', is de boodschap uit Brabant.
Het komt tot een akkoordje: de burgemeesters maken niks bekend, zolang het kabinet de Brabantse maatregelen overneemt. 'Daar kunt u op vertrouwen', zegt Den Haag toe. De bestuurders keren huiswaarts. Het kabinet lost haar belofte om half zes in: Nederland gaat in een 'intelligente lockdown'. Vanaf dat moment ligt de regie in Den Haag.
LEES OOK DEZE RECONSTRUCTIES: