Drie jaar geleden rekende de provincie met 37 miljoen kubieke meter grondwater voor de boeren, met uitschieters in droge jaren naar 70 miljoen. Maar 2018 en 2019 kwamen uit op 100 miljoen kubieke meter. (Eén kubieke meter is duizend liter).

We zijn overvallen
"We zijn overvallen door de snelheid van de klimaatverandering," zegt Lambert Verheijen, dijkgraaf van waterschap Aa en Maas. "We hebben veel meer te maken met extremen. Droogte en wateroverlast wisselen elkaar af. Dat vraagt om maatregelen."

De boeren zijn niet de enigen die grondwater oppompen. Brabant haalt elk jaar 200 miljoen kubieke meter uit de grond voor drinkwater. En de industrie heeft nog eens 20 miljoen kubieke meter nodig.

Grondwater moet weer aangevuld
Die 320 miljoen kubieke meter die wordt opgepompt, moet je vergelijken met het water (vooral regenwater) waarmee het grondwater wordt aangevuld. Dat is (in Brabant) per jaar 1700 miljoen kubieke meter.

Ongeveer tachtig procent daarvan stroomt weg voordat het de bodem in kan zakken. Als Nederlanders zijn we er al eeuwen aan gewend water zo snel mogelijk de deur uit te werken. Brede en diepe sloten, gemalen, rioleringsbuizen en drainagesystemen brengen het waardevolle water zo snel mogelijk naar zee.

Nog maar net in evenwicht
De 320 miljoen kubieke meter die Brabant oppompt, wordt dus aangevuld met maar 340 miljoen kubieke meter. Het is nog maar net in evenwicht.

"En dan heb je nog geen rekening gehouden met de hoeveelheid water die de natuur nodig heeft," zegt Misha Mouwen van de Brabantse Milieu Federatie. Zij onderzoekt wat het aandeel van de natuur zou moeten zijn en denkt daar na de zomer meer over te kunnen zeggen.

Water langer vasthouden
"We moeten regenwater langer vasthouden," zegt dijkgraaf Verheijen.

"Nederland is geen woestijn," voegt Mouwen daaraan toe. "Er is genoeg water in dit kletsnatte land maar we kiezen er voor om het weg te laten stromen. Als je het dan later nodig hebt, kom je in de problemen."

De urgentie stijgt
Dat is geen nieuw inzicht. Maar de urgentie stijgt. Er valt wél regen, maar het KNMI constateert dat door de klimaatverandering de verdamping elke zomer iets toeneemt. En op de hoge Brabantse zandgronden slaat volgens het KNMI de verdroging harder toe dan aan de kust.

De provincie Brabant zet in het nieuwe bestuursakkoord zestig miljoen opzij om de provincie meer klimaatbestendig te maken. Dat gaat deels over verdroging. Minister Cora van Nieuwenhuizen zette vorige week nog honderd miljoen apart voor maatregelen tegen verdroging.

Natte natuurparels
Brabant heeft 124 'natte natuurparels', natuurgebieden die als enorme sponzen zouden kunnen werken. Het water dat er valt, zou in de natuur mooi in de bodem kunnen zakken als grondwaterreserve. Maar een groot deel van die natuurgebieden staat al jaren droog met alle gevolgen voor de planten en de dieren die er voorkomen. Over die verdroging van de natuur praat de politiek al sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw.

Omdat het deels om wettelijk beschermde natuurgebieden gaat, móet de overheid actie ondernemen. De deadline volgens de landelijke Kaderrichtlijn Water staat op 2027. In een evaluatie schrijft de provincie Brabant zelf al dat het 'uiterst onwaarschijnlijk' is dat die datum wordt gehaald.

Overal mensen actief
Dijkgraaf Verheijen. "Het is een drukbevolkt gebied. Overal zijn menselijke activiteiten die je beïnvloedt als je de waterstand verandert." Een natte akker is een probleem voor een boer die met de tractor aan het werk wil. En Brabant bestaat voor ongeveer zestig procent uit boerenland.

Johan Elshof is de waterspecialist van boerenorganisatie ZLTO. Het waterschap Aa en Maas heeft de afgelopen twee winters het waterpeil al hoger gezet dan was afgesproken. 'Kantjeboord zetten' noemen we dat. Dat is gebeurd met een stilzwijgend 'ja' van de boeren. Die zien heus wel dat er wat moet gebeuren."

Water opslaan om geld te verdienen
Hij waarschuwt dat boeren in de klem kunnen komen. Bij een hogere waterstand kan de opbrengst van een stuk land teruglopen.

Elshof: "Daar moeten we zorgvuldig mee omgaan. Misschien kan je herverkavelen zodat die boeren op andere stukken land uit de voeten kunnen . Of dat ze het opslaan van water als deel van hun bedrijf kunnen zien; iets waarmee ze geld verdienen."

"Het kan jaren duren"
Projecten om gebieden anders in te richten, duren jaren. Het ligt allemaal gevoelig.

Om natuurgebied de Deurnese Peel koopt de provincie grond, om ín de Peel het grondwater hoger te zetten. Een bufferzone moet de buren beschermen tegen wateroverlast. In de Peel moet weer hoogveen komen, dat veel water vasthoudt. Op dit moment is het wachten op een beslissing van de Raad van State; ongeveer 35 mensen hebben op het hoogste niveau bezwaar ingediend.

Mouwen: "Grondwater is ook voor onze kinderen en kleinkinderen. Als we meer oppompen dan terugbrengen, leven we op te grote voet. Het is tijd om in actie te komen.