In Vessem ligt een brug over de Kleine Beerze. Wie van daar langs de beek naar het zuiden wandelt, komt in een bijzonder landschap terecht. De beek kronkelt als water dat zelf een weg kiest en is omzoomd door hoog opschietend groen, vol met bloemen en vlinders. Wie vanaf Vessem de andere kant opgaat, noordwaarts, ziet tot aan Middelbeers een heel andere beek... maar dat gaat snel veranderen!

Halverwege de twintigste eeuw sloeg in heel Nederland de ruilverkaveling toe. Efficiëntie was het toverwoord en kronkelende beken, ook de Kleine Beerze, werden rechtgetrokken en verbreed. Om overlast te voorkomen en akkers productief te maken, moest water zo snel mogelijk worden afgevoerd. Regenwater dat bij Vessem viel, stroomde nog geen 24 uur later via de Maas alweer naar zee.

Een halve eeuw later blijkt het niet allemaal rozengeur en maneschijn. Natuurgebieden, ook in Brabant, verdrogen. En met de klimaatverandering in het achterhoofd vinden veel beleidsmakers het niet slim om kostbaar water zo snel weg te laten stromen. Zeker op de hoge Brabantse zandgronden die bijna voor honderd procent van regenwater afhankelijk zijn.

Al vijftien jaar wordt er dan ook al plannen gemaakt om de Kleine Beerze weer te laten kronkelen. Een smalle, kronkelende Beerze houdt water langer vast dan een rechte en brede beek die soms meer op een kanaal lijkt dat in de afgelopen hete zomers ook nog vaak droogstond. Een kronkelende beek geeft regenwater ook meer kans om in de bodem te zakken en de grondwatervoorraad aan te vullen.

De Kleine Beerze is eigendom van Waterschap De Dommel, het land erlangs is van Het Brabants Landschap. De beek gaat langs een aantal Natura 2000-gebieden, beschermde natuurgebieden met een Europese status. In de beek komen bijzondere vissen (de kleine modderkruiper) en planten (drijvende waterweegbree) voor die bescherming verdienen.

De Brabantse GroenLinks-gedeputeerde Rik Grashoff kwam vorig jaar met een plan om tot 2027 zestig miljoen euro te investeren om Brabantse natuurgebieden (de Natte Natuurparels) zo in te richten dat ze beter tegen de klimaatverandering kunnen. Sinds mei 2020 zit er in Den Bosch een nieuw college. Maar Peter Smit (Forum voor Democratie) heeft dit beleid van zijn voorganger onverkort overgenomen.

In 'Stromingen', het vakblad voor hydrologen, leverde dat Brabant onlangs nog complimenten op. In een kritische beschouwing over de verdrogende Nederlandse natuur wezen drie wetenschappers Brabant aan als een van de weinige provincies met actief beleid tegen verdroging.

Maar het gaat niet allemaal vanzelf. De Kleine Beerze kronkelt alweer voor een groot deel. Alleen tussen Vessem en Middelbeers moet de beek nog worden aangepakt. Waterschap De Dommel keurt het plan daarvoor waarschijnlijk in september goed. Spannend, want bezwaarprocedures kunnen daarna nog voor een flinke vertraging zorgen.

Veehouder Mark Deenen (44) is geboren op zijn boerderij aan de Broekdijk, niet ver bij de Kleine Beerze vandaan. Zijn bedrijf telt 122 melkkoeien. "Iets groter dan het gemiddelde." Hij heeft kinderen die de boerderij misschien wel over willen nemen, voor hem een belangrijke reden om door te gaan.

Mark gaat geen bezwaar maken. "Tegenhouden lukt niet. De natuur wordt mijn buurman. Ik moet daarmee samenwerken."

Een kronkelende Beerze voert minder water af waardoor de waterstand op Marks land stijgt. Zo kan hij minder makkelijk met zware machines het land op. "Mijn groeiseizoen wordt korter. Dat heeft invloed op de gewassen die ik kan verbouwen en dus op mijn verdiensten. Daar kom bij dat dat de regels voor beregening strenger worden. En op de grond hier kan je eigenlijk niet zonder beregening."

Op dit moment zit vooral de onzekerheid hem dwars. "Er wordt hier al zo lang over gepraat. Als ondernemer wil ik weten waar ik aan toe ben."

Monique Leesberg en Ria Bernards brengen in september samen een ruim driehonderd pagina's tellend boek uit over de Kleine Beerze. Zij herkennen Marks onzekerheid. Monique: "Er wordt echt al lang gepraat. En de communicatie ging niet altijd vlekkeloos. Zeker de boeren voelden zich wel eens buitengesloten. Iedereen had opeens plannen voor hún grond."

In hun boek leggen ze de nadruk op de omschakeling. "De strook langs de beek is nu nog agrarisch gebied. Dat gaat veranderen. Er komt recreatie, er zijn nieuwe fietspaden gepland en er komt een voedselbos. Landbouw kan ook nog... maar dan op een andere, minder intensieve manier. Wij denken dat het hier uiteindelijk gelukt is om bijna iedereen bij die veranderingen te betrekken."

Zij zijn enthousiast. "Het wordt hier geweldig", zeggen de twee schrijfsters. "Er komt hier een mooi beekdal en langs de beek komt natuur. De streek wordt daardoor nog mooier. Die trots op onze eigen omgeving... dat willen we laten zien in ons boek."