Gezagsdragers en dorpelingen waren bij de plechtige ceremonie op 26 augustus 1945. “Dat is echt opvallend”, zegt militair historicus Johan van Doorn. “Veel gedenktekens en plaquettes kwamen er pas in de jaren zestig of zelfs na de grote herdenking van 50 jaar bevrijding in 1994. Maar hier hadden ze meteen al een monument”.

Graven
De gedenkplaats aan de Luienhoekweg is om meer redenen bijzonder. Het is gebouwd op de plek van een zogenoemd ‘veldgraf’. Eind oktober, begin november 1944 woedde hier de laatste fase van de Slag om de Schelde. Canadese tanks en infanterie probeerden door te breken naar Welberg dat wemelde van de Duitsers. Negen Canadese mannen betaalden de hoogste prijs. Ze waren 18 tot 28 jaar oud. Een half jaar lagen ze samen op deze plek begraven. In de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog werden hun stoffelijke overschotten overgebracht naar het Canadees ereveld bij Bergen op Zoom.

Geen geld
De negen mannen werden niet vergeten in Moerstraten. Volgens de verhalen die bij de heemkundekring zijn vastgelegd gebeurde er iets bijzonders in het dorp. Een theologiestudent zamelde geld in voor een herdenkingsplek. “Opvallend ook dat zoiets kon slagen. Na jarenlange bezetting en de strijd rond de bevrijding hadden de mensen amper geld”, zegt Johan van Doorn.

Een steenhouwer uit Bergen op Zoom bouwde een stenen kruis. Daar omheen granieten objecten in de vorm van granaten, zoals je vaak bij Franse monumenten ziet. Middenin, een grafplaat met daarop de namen van de negen soldaten.

Bevrijders waren er nog
Bijzonder was ook de onthulling door Canadezen die ons bevrijd hadden. “Ze waren er nog. Maar er waren er veel niet meer. Na de bevrijding van dit gebied in de herfst van 1944 hadden ze de winter aan de Maas doorgebracht en gevochten bij Kapelsche Veer. Daarna bevrijdden ze Oost-Nederland en een stuk van Nazi-Duitsland tot het einde van de oorlog in mei 1945. Een groot deel van de bevrijders belandde in de zomer van ‘45 in Twente, in tentenkampen. Ze wilden naar huis; back home!” Maar het probleem was dat er te weinig schepen waren voor de repatriëring. Dus dat ging door tot eind 1945.

26 augustus 1945 kon een deel van de mannen erbij zijn. Er zijn diverse foto’s bewaard gebleven van die dag. Van Doorn slaagde er in diverse soldaten te identificeren. “De twee man die een krans vasthouden: die waren bij de bevrijding in dit gebied. En natuurlijk hun bataljonscommandant Bill Cromb”. Een flamboyante figuur die na de bevrijding even in Bergen op Zoom woonde en zelfs een liedje schreef over de stad.

Dapper
Bij de onthulling hield Cromb een toespraak. Hij zei blij te zijn dat de dappere Canadezen ‘niet in vreemde grond achterbleven maar bij vrienden’.

Vrienden hield het monument altijd: buurtbewoners, scholieren, het gemeentebestuur dat er jaarlijks een krans legt en de plantsoendienst die het liefdevol onderhoudt. 12 jaar geleden werd het monument gerestaureerd. De veteranen zijn er niet meer. Familie neemt het over. En er loopt een fietsroute langs dus in de vergetelheid kan de plek niet komen.

LEES OOK: Drukste herdenking ooit op Canadees ereveld Bergen op Zoom, voor het eerst met Russen