Snoeihard rapport over toeslagenaffaire: 'Ouders is ongekend onrecht aangedaan'
Bewindspersonen en topambtenaren tuigden na politieke druk een harde fraudeaanpak op. Signalen dat deze aanpak voor sommige ouders ernstige en onterechte gevolgen had, werden jarenlang door de volledige politieke top gemist.
Het kabinet, de Tweede Kamer én de rechtspraak krijgen ervan langs in het rapport. De Belastingdienst ging ook in de fout. De commissie concludeert dat de fiscus de fraudejacht als 'massaproces' aanvloog, zonder oog voor individuele gevallen.
Grondleggers fraudeaanpak sloegen onvoldoende aan
Oud-staatssecretarissen Frans Weekers en Eric Wiebes (beiden VVD), voormalig minister Lodewijk Asscher (PvdA-leider) en premier Mark Rutte (VVD) worden specifiek genoemd als grondleggers van de fraudeaanpak. Zij sloegen allemaal onvoldoende aan op de signalen van misstanden. Ook voormalig staatssecretaris Menno Snel, vanaf oktober 2017 staatssecretaris op Financiën, vroeg niet genoeg door na berichten die hij hierover ontving.
De commissie oordeelt bovendien snoeihard over de informatievoorziening vanuit het Ministerie van Financiën. Zo kon het gebeuren dat duizenden ouders onterecht als fraudeur bestempeld en behandeld werden. De meesten moesten grote bedragen aan toeslagen in korte tijd terugbetalen, soms omdat de Belastingdienst een gastouderbureau of kinderopvangbedrijf indirect in de portemonnee wilde raken. Ook bij het Eindhovense gastouderbureau Dadim werd ten onrechte de kinderopvangtoeslag stopgezet van honderden ouders.
'Ongekend onrecht'
Het rapport van de ondervragingscommissie over de gevolgen van de affaire voor de slachtoffers heet: 'Ongekend onrecht'. De groepsgewijze aanpak waarmee de Belastingdienst fraudeurs te lijf wilde gaan, heeft 'grove inbreuk gemaakt op het rechtsstatelijke principe dat optimaal recht gedaan moet worden aan individuele situaties van mensen', zegt de commissie. Die ruimte voor individuele gevallen ontbrak ook in wetgeving, vastgesteld door beide Kamers en de kabinetten onder leiding van premier Mark Rutte.
De rechtspraak heeft op zijn beurt de harde invulling van de wet in stand gehouden door verschillende uitspraken. "Daarmee heeft de bestuursrechtspraak zijn belangrijke functie van (rechts)bescherming van individuele burgers veronachtzaamd."
'Excuses zijn gemaakt, nu het herstel nog'
De slachtoffers van deze aanpak, de toeslagenouders, 'stonden machteloos tegenover machtige instituten van de rechtsstaat, die hen niet de bescherming boden die zij verdienden'. De manier waarop ouders zijn behandeld stond in geen verhouding tot 'wat hen - veelal onterecht - door de Belastingdienst werd verweten'.
Het aangedane onrecht wordt nu meer onderkend, ziet de commissie. "Maar is nog niet rechtgezet. Excuses zijn gemaakt. Nu het herstel nog." Van de vele duizenden gedupeerden in beeld bij de Belastingdienst, is slechts een handjevol ouders gecompenseerd.
Volgende week Catshuisberaad kabinet
CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt wil dat de regering vrijdag "eerst over de ouders praat, en dan over de gevolgen voor de rechtsstaat en zichzelf." Dat zegt hij naar aanleiding van het vernietigende rapport. "Ik wil morgen echt horen hoe ze ervoor gaan zorgen dat die ouders genoegdoening krijgen", zei hij donderdag.
Het kabinet komt volgende week bijeen op het Catshuis, de officiële ambtswoning van de premier, om zich over het toeslagenrapport van de ondervragingscommissie te buigen. Dat zegt staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Toeslagen) in een eerste reactie. Het kabinet geeft in januari dan een uitgebreide reactie, ook over wat de gevolgen moeten zijn van het vernietigende rapport.