Sjef Paijmans voelde zich slachtoffer en wilde de zaken van zijn kant laten zien. Daarom schreef hij zijn herinneringen op. De memoires zijn bewaard in het Regionaal Archief Tilburg en dat heeft ze op internet gezet.

“Die man kon heel goed schrijven”, zegt projectleider Astrid de Beer. “Hij heeft vastgezeten, maar hij is nooit veroordeeld en ze hebben hem ook nooit iets ten laste kunnen leggen.”

Was hij nou goed of fout? “Bij Soldaat van Oranje heb je helden, schurken en een schaapachtige bevolking. Dat is hoe we terugkijken op de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Maar dat idee is veel te simplistisch”, zegt Daan Doesborgh die de podcast over Sjef Paijmans maakte.

Juist omdat het zo lastig is te zeggen of hij goed of fout was, vindt hij hem een interessante man: “Ik wil dit verhaal vertellen omdat het volgens mij veel makkelijker is dan je denkt om achteraf in dat foute kamp te worden ingedeeld.”

Paijmans vocht als dienstplichtig militair tegen de Duitsers toen die in 1940 Nederland binnenvielen. Na vijf dagen gaf ons land zich over en kon Paijmans naar huis. “Hij wordt dan niet als een militaire held onthaald. Maar hij zegt terecht dat hij wel voor ons land heeft gevochten en zijn leven heeft geriskeerd. Hij was aan het front, werd beschoten en had gewond kunnen raken. En niemand vindt dat bijzonder.”

De teleurstelling daarover is volgens Doesborgh de reden dat hij zich thuis voelde bij het fascistische Nationaal Front: “Hij maakt een paar verkeerde keuzes, die hem zijn leven lang achtervolgen. Daarvoor hij is mishandeld en buiten de maatschappij geplaatst.”

Het Nationaal Front werd in 1940 door de Duitsers verboden. De reden waarom Paijmans na de oorlog wordt opgepakt en in Kamp Vught wordt gezet, is volgens Doesborgh niet helemaal duidelijk, daar hoopt hij nog achter te komen. Paijmans zelf noemt het in zijn memoires een wraakactie. Hij werd door de Duitsers gedwongen te helpen bij inkwartiering van soldaten. Toen koos hij ervoor de soldaten onder te brengen in de villa van een stoffenfabrikant. Na de oorlog was de zoon van de fabrikant betrokken bij zijn arrestatie en internering.

Maar wat had Paijmans nou precies gedaan in de oorlog? Weinig, zegt Doesborgh: “Hij heeft geen Joodse mensen helpen onderduiken, geen Engelse piloten op zolder gehad. Maar hij heeft ook geen mensen aangegeven bij de bezetter. En hij heeft ook geen verzetsmensen doodgeschoten."

Doesborgh zegt dat hij veel moeite heeft met de figuur Sjef Paijmans en sommige opvattingen die hij deelt in dat dagboek. Maar hij heeft er ook veel begrip voor dat hij met verbittering terugkijkt op wat hem allemaal is overkomen.

Paijmans beschrijft indringend wat hem in Kamp Vught is overkomen. "Er werd op dezelfde manier en met dezelfde methodes gemarteld en gedood als in concentratiekamp Buchenwald. Er werd, evenals in Bergen-Belsen, gespot met elke vorm van menselijkheid, fatsoen en beschaving.”

Hij zat opgesloten in Bunker 40a, voor de ‘zware gevallen’, zoals SS’ers. Daar was het zeker geen paradijs, schrijft hij: “De barak was eigenlijk berekend op een 100 tot 150 man. Toch zaten of lagen we er met meer dan 300 gevangen.”

In zijn verslag geeft hij pagina’s lang opsommingen van wat hij heeft gezien en beleefd, zoals op de ‘bloedakker’, een zanderig, stoffig, onbegroeid terrein. “Daar werden zieken en gezonden, verzwakten en verminkten, jonge kerels en oude van dagen naartoe gedreven door dolle, opgehitste soldaatjes als een kudde slachtvee”, beschrijft Paijmans.

“Op de bloedakker werden wij op de meest onmenselijke manier afgebeuld. Als we op onze handen en voeten moesten staan, zetten de bewakers, per ongeluk natuurlijk, de kolf op onze vingers. Of ze gingen er, totaal gedachteloos, met de hak op staan. Trok je je hand terug, viel je om en dan kreeg je rammel."

"Je wist eigenlijk niet wat het zwaarst woog," gaat hij verder, "de onmenselijke, zware, uitputtende oefeningen of je maar meteen laten aframmelen en je naar de rustige ziekenbarak te laten transporteren. Wie nog kon lopen na deze opvoedende les, liep naar de bunker terug. De rest kwam, steunend op een kameraad, of liggend op een baar, begeleid door triomfantelijke bewakers naar barak 40a of ziekenhuis.”

Paijmans overleed in 2006. Hij was toen 87 jaar oud. De vierdelige podcast over Sjef Paijmans is vanaf 20 januari te beluisteren via Spotify, Soundcloud en de website van het Regionaal Archief in Tilburg.