Ze waren moeilijk te negeren, de loeihete en droge zomers van 2018 en 2019 en het voorjaar van 2020. Hitterecords werden gebroken, oogsten mislukten gedeeltelijk en de natuur verschroeide. Ook onder de grond groeide een probleem: door de droogte zijn veen- en kleilagen gaan dalen. Dat heeft grote gevolgen voor mensen van wie hun huizen oudere funderingen hebben.

‘In elkaar gekakt’
Omroep Brabant sprak met vier huiseigenaren in verschillende delen van de provincie, die grote scheuren in hun woning hebben. Hun problemen begonnen tijdens de eerste droge zomer in 2018. En de laatste jaren groeiden de scheuren. Allemaal willen ze anoniem blijven, uit angst dat hun huis onverkoopbaar wordt.

“In de eerste zomer dat het zo extreem droog was, merkten we dat er giga scheuren in het gebouw kwamen. We gingen ons toen zorgen maken. We hebben het laten onderzoeken. Daaruit kwam naar voren dat het inderdaad kwam doordat de bodem begon te bewegen door de droogte”, zegt een van hen. Een andere gedupeerde: “Ons huis ziet er vreselijk uit. Het zit onder de scheuren. Het is eigenlijk helemaal in elkaar gekakt.”

De angst om naar buiten te treden is herkenbaar voor Dick de Jong, directeur van het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF). Daar horen ze ook veel schrijnende verhalen, van mensen die anoniem willen blijven. "Er zijn mensen in de schuldsanering terechtgekomen. Of mensen van wie het huis op instorten stond." Een groot probleem daarbij: gedupeerde huiseigenaren draaien meestal helemaal zelf voor de schade op. “Juridisch ben je verantwoordelijk voor je eigen grond."

Toch staat de bodemdaling nog altijd niet of nauwelijks op de politieke agenda in Brabant. "Daar heb ik me best over verbaasd", zegt Roelof Stuurman, ervaren bodemonderzoeker bij kennisinstituut Deltares. "Er zijn meer dan genoeg plekken in Brabant waar je zou verwachten dat huizen verzakken."

Aantal meldingen geëxplodeerd
"Je hebt gemeenten die op de overgang van poldergebied naar zandgebied liggen. Daar overheerst veen en is het kleiig", legt Stuurman uit. "Die ondergrond kan gaan bewegen bij ernstige droogte." Op de recent ontwikkelde Bodemdalingskaart, en satellietkaart, is gedetailleerd te zien waar de grond daalt. West-Brabant valt op, maar er zijn door de hele provincie dieprode plekken te ontdekken die duiden op forse daling.

Kenniscentrum KCAF heeft sinds een aantal jaar een loket waar mensen verzakking van hun huis kunnen melden. "Sinds de droge zomer van 2018 is het aantal meldingen geëxplodeerd", vertelt De Jong. Daar viel hem vooral ook op dat de meldingen niet meer alleen uit gebieden komen waar het probleem al langer speelt: Friesland en Zuid-Holland. "Er zat ook veel uit Gelderland en Noord-Brabant bij."

In delen van Brabant met klei- en veengrond hebben veel huizen van voor 1970 houten of ondiepe funderingen, zegt Roelof Stuurman. "Als een houten fundering droogvalt, gaan schimmels de palen aantasten", zegt Dick de Jong van het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek. Dat was tot voor kort nooit een probleem, maar door de extreem droge jaren komen veel van die funderingen plots droog te staan. "Bij ondiepe funderingen is het probleem dat ze vaak direct op de bodem rusten, waardoor ze gevoelig zijn voor verzakking."

Onderzoek hard nodig
De droogte neemt toe. Volgens Gilles Erkens, onderzoeker bij de Universiteit Utrecht en Deltares, moet er daarom veel meer gemonitord worden. "Bij sommige huizen zie je dat de scheuren in de zomer groter worden en in de winter weer deels dicht gaan. Dat wijst op het zwellen en krimpen van klei. Maar hoe dat werkt en bij welke kleisoorten dit gebeurt, weten we niet goed."

Erkens vervolgt: "Je wil weten welke huizen op welke grond staan, in hoeverre ze risico lopen en wat je eraan kan doen. Eigenlijk had je dat al vanaf 2018 willen onderzoeken, maar dat is bij mijn weten niet gebeurd. Dat is zonde."

Waterstanden aanvullen broodnodig
Daarnaast is het belangrijk dat er zo snel mogelijk maatregelen komen om de waterstanden aan te vullen, zegt Roelof Stuurman. "Ons hele land is ingericht op het wegvoeren van water. Daardoor is de grondwaterstand lager dan funderingen van woningen nodig hebben."

Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor boeren en drinkwaterbedrijven, denkt Stuurman: "In de zomer wordt er heel veel beregend door de agrarische sector, en ook de vraag naar drinkwater is de laatste jaren gestegen." Zij zullen harder aan de slag moeten om maatregelen te nemen die water besparen, vindt hij.

Dit onderzoek werd uitgevoerd door onderzoekscollectief Spot On Stories in opdracht van Omroep Brabant.

LEES OOK: 'We lopen achter feiten aan', roep om aanpak droogteprobleem zwelt aan