Dat compromis werd bereikt aan het eind van een vergadering die door Commissaris van de Koning Ina Adema werd samengevat met de woorden: "Ik denk dat we het wel met elkaar eens kunnen zijn dat dit geen fraaie vertoning was".

Na een tweede coalitiebreuk in één bestuursperiode kwamen verkenners Marja van Bijsterveldt en Emile Roemer donderdag met dit advies:

• CDA en VVD vormen het 'motorblok' van de nieuwe coalitie,
• PvdA en GroenLinks kunnen ook meedoen.
• SP of D66 zou als vijfde kunnen aanschuiven.

De verkenners hebben een lichte voorkeur voor de SP. Met de SP zouden de stromingen liberaal, conservatief en progressief het best vertegenwoordigd zijn. Maar daar gaat het mis. Voor CDA en VVD zijn PvdA en GroenLinks acceptabel. VVD wil D66 als partner. Het CDA wil liever met de SP.

De kleine rechtse partijen ChristenUnie/SGP, Lokaal Brabant en 50Plus dienden een motie in. Zij steunen de VVD en stellen voor om de SP niet te betrekken bij de onderhandelingen. De stemmen over die motie staakten. Het CDA stemde tegen.

De andere helft van het motorblok, de CDA, wil juist het liefst met de SP verder. Tussen CDA en D66 botert het niet. D66 vraagt zich openlijk af of de fractie van het CDA wel stabiel genoeg is om afspraken mee te kunnen maken.

Nieuw onderzoek?
Het CDA wilde constructief zijn en niemand uitsluiten. Daarom diende het CDA een eigen motie in om oud-minister en oud-commissaris in Zeeland Karla Peijs beide voorstellen van de verkenners te laten onderzoeken: of met SP of met D66. Die motie werd met 28 tegen 24 stemmen afgewezen. De VVD stemde daartegen.

De PvdA wil de zaak redden door een informateur onderzoek te laten doen naar een coalitie van VVD, CDA, SP, D66 en PvdA. Dat is een coalitie waaruit GroenLinks helemaal is verdwenen. Uiteindelijk werd samen met het CDA een motie van die strekking ingediend. Die werd met 36 tegen acht stemmen aangenomen. Op dat moment hadden PVV en Forum voor Democratie de zaal al verlaten omdat ze de gang van zaken niet zuiver vonden. Overigens stemde de VVD wel voor die motie.

VVD wil liever D66
Vrijdag spraken Provinciale Staten over het rapport van de verkenners. ’s Morgens werden Van Bijsterveldt en Roemer door de Statenleden nog de hemel in geprezen omdat ze zo snel door hadden hoe de hazen in Brabant liepen. Aan het eind van de middag bestond toch vooral de indruk dat een aantal Statenleden de verkenners niet het achterste van hun tong hadden laten zien.

Uit het gespreksverslag van de verkenners blijkt bijvoorbeeld dat de VVD tegen hen geen voorkeur voor partijen heeft uitgesproken. Maar vrijdag zette VVD-fractievoorzitter Suzanne Otters de zaak meteen op scherp. Zij wil een coalitie met D66, CDA en PvdA. Omdat er een vijfde partij nodig is voor stabiliteit mag GroenLinks van Otters aanschuiven, de SP liever niet.

Volgens de VVD staat de SP van alle coalitiekandidaten het verst af van het bestuursakkoord dat de rechtse coalitie vorig jaar sloot. Dat akkoord is in het laatste anderhalf jaar van deze regeerperiode leidraad met een aantal aanpassingen door de nieuwkomers.

SP begrijpt het niet
Het CDA wil nadrukkelijk het advies van de verkenners volgen, dus het met de SP proberen in plaats van D66.

SP-fractievoorzitter Maarten Everling was vol onbegrip. “Na twee mislukte coalities wilde de VVD niet meer het voortouw nemen. Samen met het CDA zorgden wij toen voor twee verkenners. Maar nu drukt die partij toch weer een sterk stempel op de coalitievorming", zegt hij.