Het is vrijdag 3 juli 2009. Op het provinciehuis in Den Bosch overhandigen Sonja Borsboom uit Ulicoten en Jeanne Stoks uit Boekel 35.000 handtekeningen aan Commissaris van de Koningin Hanja Maij-Weggen. Borsboom en Stoks zijn de gezichten van ‘Megastallen Nee’, Brabanders die vinden dat de intensieve veehouderij wel wat minder kan.

Met de ruggen naar elkaar
Het borrelde in Brabant. ‘In Oost-Brabant zaten mensen met de ruggen naar elkaar,’ zegt Yves de Boer, de VVD-er die een jaar later gedeputeerde zou worden. "De scheidslijnen gingen dwars door families heen.”

In andere provincies was ook onrust maar in Brabant werden de meeste handtekeningen opgehaald. Borsboom: "Dat kwam door de Q-koortsepidemie van 2006. ‘Het is triest dat de Q-koorts bijna 150 dodelijke slachtoffers eiste. Maar wij waarschuwden wel voor de gezondheidsrisico’s van de intensieve veehouderij. De politici schrokken. Die dachten: Holy-Moly, wat moeten we nou?"

Last van stank
De nadelen van de intensieve veehouderij waren al lang bekend. Door het mestoverschot lekte fosfaat in de bodem en het water, stallen stootten stikstof uit en omwonenden hadden last van stank. Hans Huijbers, boer uit Wintelre en in die jaren voorman van de ZLTO: “Stallen breidden uit én dorpen werden groter. We zaten te dicht op elkaar."

In 2001 al, had een commissie onder leiding van voormalige Rabotopman Wijffels gepleit voor ingrijpen. Hij sprak van een ‘race-to-the-bottom’: steeds goedkoper vlees met steeds grotere nadelen voor het milieu, de dieren én de boeren.

Historische betekenis
Na ‘Megastallen-Nee’ legt Brabant de veehouderij beperkingen op. "Wellicht een besluit van historische betekenis," schreven 150 Nederlandse wetenschappers in een manifest.

"Een groei van de veestapel achten we maatschappelijk ongewenst", schreef Brabant verder aan staatssecretaris Bleker (CDA). En even later ( in december 2011) was daar ook de beroemde motie 'Genoeg. Geen vee erbij’. Provinciale Staten vonden dat ‘alles in het werk gesteld moest worden om de veestapel terug te dringen’.

Varkenspest
Om het nog wat ingewikkelder te maken, in 2005 was in Brabant al de reconstructie begonnen. Na de varkenspest van 1997 wilde het rijk het platteland in de vijf zandprovincies (de varkensprovincies) hervormen; daarvoor was 900 miljoen euro beschikbaar. Hans Huijbers: “Stallen produceerden te veel fosfaat, te veel stikstof en er was overlast. Dat wisten we al lang. De boerenorganisaties wilden landelijk zestienhonderd boerenbedrijven verplaatsen. Daar ging de reconstructie voor ons om.”

Het plan was de landbouw in delen van Brabant méér ruimte te geven maar ook om gebieden te maken met meer ruimte voor de natuur. En daar liep het mis.

Mooiste plekje op aarde
Sonja Borsboom hoorde erover op een feestje. "Heb je al gehoord van de stallen?" Haar huis in Ulicoten stond midden in een landbouwontwikkelingsgebied. Ze kreeg drie nieuwe stallen in de straat. "En ik had altijd gedacht dat dit de mooiste plek op aarde was." Jeanne Stoks zag hoe in Boekel oude eikenbomen werden gekapt, om wegen breder te maken voor tractoren.

En zo begon een Brabantse opstand, ‘Megastallen Nee!’ werd geboren. Niet veel later stonden Jeanne en Sonja met een dikke stapel handtekeningen op dat provinciehuis.

Gedeputeerde Yves de Boer zette boeren, milieugroepen, politici en actievoerders bij elkaar op een conferentie in St. Michielsgestel. Nol Verdaasdonk (oud-directeur) van de Brabantse Milieu Federatie: "We hebben daar de kiem gelegd voor een andere landbouw. Maar dan moet je als provincie wel de regie houden. En dat is niet gebeurd."

2020, toen nog ver weg, zou het jaar worden waarin alles beter moest zijn. Nu is het 2021 en de discussie over de landbouw en de veehouderij loopt nog steeds. 2019 en 2020 waren de jaren van de stikstofcrisis, van de opkomst van de Farmers Defense Force, van juridische procedures over het Brabants stallenbeleid en de mestverwerking en de door het Brabantse CDA geforceerde bestuurscrisis waarvan Brabant nu in de tweede fase zit. Yves de Boer: "Er is niets opgelost. Het is alleen maar complexer geworden."

Geen azijnpisser
Jeanne Stoks van ‘Megastallen Nee’: ‘Mijn vertrouwen in de politiek is tot een dieptepunt gedaald. Het boerenbelang gaat in Brabant altijd voor.’ Sonja Borsboom, haar strijdgenoot van het eerste uur, stopte met actievoeren: ‘Ik wil geen azijnpisser worden. Maar mijn vertrouwen in de overheid is weg. Je verwacht dat de overheid je belangen behartigt en niet dat ze verkwanseld worden in een tombola van lobbypartijen.’