"Wat doen politici als ze een probleem hebben? Die richten een commissie op." Jeroen Naaijkens kan het weten. Hij zat in de commissie Van Doorn, die in 2010 werd opgericht om een list te bedenken voor de intensieve veehouderij in Brabant. Hij werd gevraagd omdat hij voorzitter was van het College van Bestuur van de HAS-hogeschool in Den Bosch.

Ontploft
De Q-koortsepidemie, die bijna 150 dodelijke slachtoffers had geëist, was net achter de rug. De provincie zat met een mestoverschot en op veel plaatsen klaagden Brabanders over stank. ‘Op het Brabantse platteland was de situatie ontploft,’ zegt Bert van den Berg, programmamanager veehouderij van de Dierenbescherming. Ruim 30.000 Brabanders hadden net hun handtekening gezet onder het manifest ‘Megastallen Nee.’

Daan van Doorn was topman geweest bij vleesverwerker VION. Hij was voorzitter van de commissie Van Doorn, omdat hij net de onderhandelingen had geleid tussen mosselvissers en milieubeschermers in de Waddenzee. “Hij had ervaring met stijfkoppen,” zegt ex-gedeputeerde Yves de Boer.

Handtekening van de supermarkt
Van Doorn ging voortvarend aan de slag. In 2012 presenteerde hij het Verbond van Den Bosch. Vanaf 2020 zou al het vlees in Nederland ‘duurzaam’ zijn, was de belofte van dat verbond. De handtekeningen van de ZLTO, de provincie, de supermarkten en de vleesverwerkende industrie stonden er onder.

Eerder genoemde Brabander Jeroen Naaijkens, van de HAS in Den Bosch, was een van de minder bekende commissieleden. Pieter Winsemius (VVD-politicus) zat er in, Felix Rottenberg (prominente PvdA-er), Ab Klink (CDA-er en ex-minister van Volksgezondheid) en Marijke Vos (Groen Links). Desondanks kwam er van hun plan weinig terecht. Het Verbond van Den Bosch verdween in de nevelen van de geschiedenis, zoveel wordt wel duidelijk na een reeks gesprekken met betrokkenen.

Falen van democratie
Het uitgangspunt was niet slecht. De commissie keek niet alleen naar de boeren maar naar de hele keten: van de boeren tot en met de supermarkten die het vlees verkochten. Het plan was dat inkopers niet alleen op de prijs zouden letten, maar ook op het milieu en de leefomstandigheden van de beesten. ‘Het ging om macht,’ zegt Jeroen Naaijkens. ‘De macht van de markt.’

‘Het was een mooie gedachte,’ zegt Hans Huijbers, die toen voorzitter van de ZLTO was. Dat de commissie Van Doorn mislukt is, zie ik nog steeds als een falen van de Nederlandse democratie. Ik was een enorme fan van dat plan.’

Een kwart minder varkens
Zou het aantal dieren in Brabant verminderen? “Het stond niet uitdrukkelijk in het plan," zegt Naaijkens. "Dat lag toen al moeilijk. Maar betere levensomstandigheden voor dieren vraagt meer ruimte per beest. We gingen er van uit dat het aantal varkens in de provincie met een kwart zou dalen."

Nol Verdaasdonk, toen directeur van de Brabantse Milieu Federatie, wilde het plan steunen maar er niet voor tekenen. "Het was te vaag; er zaten nog te veel onduidelijkheden in."

Een nee van de dierenbescherming
Ook de Dierenbescherming deed niet mee. "Van Doorn heeft ons wel gevraagd," zegt Bert van den Berg (programmamanager veehouderij), "maar dat moest dan binnen een week gebeuren en we konden aan de tekst niets meer veranderen. Veel mooie woorden maar wat betekende het precies?’’

Iets meer contact had voor de hand gelegen omdat de Dierenbescherming al jaren met iets vergelijkbaars bezig was. In 2007 had de organisatie na vertrouwelijke onderhandelingen met Albert Heijn, ingestemd met het Eén Ster Beter Levenkeurmerk.

Ruim negentig procent van het in de supermarkten verkochte varkensvlees heeft dit keurmerk en ongeveer een-derde van de Nederlandse varkens wordt volgens de regels van dit keurmerk gefokt. De prijzen zijn er nauwelijks hoger door geworden. Supermarkten beginnen ook met kippenvlees met ditzelfde keurmerk.

Brabant omarmt het Verbond
De provincie Noord-Brabant ‘omarmde’ het Verbond van Den Bosch. Dat staat in een brief aan staatssecretaris Bleker van november 2011. ‘We passen waar nodig ons beleid aan en gaan sturen op het creëren van meerwaarde, innovatie en duurzaamheid.’

Het liep anders.

Een belangrijk uitgangspunt van Het Verbond van Den Bosch was de komst van een ‘onafhankelijk regie-orgaan’, een landelijke club die de uitvoering van het plan in de gaten moest houden. Hans Huijbers had er in moeten zitten en ook Marijke Vos.

Nooit van gekomen
‘Het is er nooit gekomen,’ zegt Huijbers. ‘De politiek had door moeten pakken. Ik heb het tegen Van de Donk (toen de commissaris van de Koningin) gezegd. ‘Jullie moeten nu op de supermarkten net zo kritisch zijn als op de boeren!’ Maar dat gebeurde niet. Het had een kantelmoment kunnen zijn.’

Yves de Boer, ex-gedeputeerde van de VVD: "We klopten op de poorten van Den Haag, maar kregen bij de VVD de handen niet op elkaar en het CDA wilde niet de indruk wekken dat ze de boeren in de steek lieten."

Niet opgelost
‘In Brabant zagen we als eersten de problemen van de intensieve veehouderij. De Q-koorts kwam daar nog bij met het idee dat de Brabantse slachtoffers in Den Haag niet herkend en niet erkend werden. Er was een groot verschil hoe het in Den Haag beleefd werd en hoe de mensen hier er over dachten.’

‘Nee, het probleem is niet opgelost. Het is alleen maar complexer geworden.’