In december 2011 schreef PvdA-Statenlid Antoinette Knoet de motie ‘Genoeg. Geen dier erbij.’ De motie werd aangenomen, alleen VVD en CDA stemden tegen. Maar tien jaar later constateert Antoinette dat van de motie weinig is terecht gekomen. Er zijn (veel) boeren uit de provincie verdwenen maar het aantal dieren veranderde nauwelijks. Het mestoverschot, de stikstof, de klachten van omwonenden veroorzaken een heftige maatschappelijk debat maar zorgen niet voor minder dieren.

"Alles sterft in schoonheid", zegt Antoinette. Haar motie, maar bijvoorbeeld ook de ideeën van de commissie Van Doorn leidden niet tot een ander Brabant.

Boerenvoorman Hans Huijbers is ook teleurgesteld. "We hadden een unieke kans bij de reconstructie van het platteland. Er is toen ook veel gebeurd maar er zijn veel te weinig boerderijen verplaatst; landelijk waren het er zestig in plaats van zestienhonderd. Wat mij betreft de grootste politieke miskleun uit de afgelopen dertig jaar."

Dat de reconstructie van het platteland is mislukt, vindt ook Joks Janssen, hoogleraar in Tilburg. Als planoloog en als onderzoeker bij duurzaamheidsinstituut Telos in Tilburg was hij een van de betrokkenen. "Er werd veel te veel bij gehaald. Het rijk had 900 miljoen euro beschikbaar gesteld voor verplaatsing van bedrijven maar op een gegeven moment ging het ook over dorpskernen en welzijn. Het proces verloor focus."

"Te veel luluren", vat Huijbers het samen.

Jan Baan nam onlangs afscheid als directeur van Brabants Landschap. "Ik ben 27 jaar directeur geweest en weet niet anders dan dat de intensieve veehouderij voor problemen zorgt. Maar als boeren verdwijnen, komt er een tuindersbedrijf of een boomkwekerij voor in de plaats. Dan zijn de problemen voor het landschap en de natuur alleen maar groter. We moeten in Brabant verder met de landbouw maar wel met een ander soort landbouw."

Voor Antoinette – inmiddels geen politicus meer – is het helder. "Zo’n taai onderwerp kan je alleen aanpakken als alle drie de overheden het met elkaar eens zijn. Het rijk, de provincie en de gemeenten moeten op één lijn zitten. Dat komt maar weinig voor."

Het past bij het verhaal van ex-gedeputeerde Yves de Boer (VVD) die als Brabander van staatssecretaris Bleker (CDA) en andere Haagse politici weinig steun kreeg bij zijn pogingen om de intensieve veehouderij te veranderen. “In Den Haag was de beleving heel anders dan hier. Er was daar geen gevoel van urgentie."

De Boer vertrok in 2015 als gedeputeerde omdat de VVD in het nieuwgekozen Brabantse college de nadruk wilde leggen op infrastructuur en niet meer op ruimtelijke ordening. "Ook dat is een probleem", zegt de Boer met enige ironie. "Bestuurlijke continuïteit. Je moet doelen stellen en vasthouden."

Hoogleraar Joks Janssen verwijst naar de Brabantse boerenvoorman Jan Wellen die in 1960 al waarschuwde voor grote, gespecialiseerde boerenbedrijven zonder grond. Ze zouden afhankelijk worden van banken en de agro-industrie, voorspelde Wellen. "Precies dat is gebeurd", zegt Janssen.

Het is de ketengedachte die ook al bij de commissie Van Doorn opdook. Boeren maken deel uit van een systeem waar ze afhankelijk van zijn. Hun vrijheid om zelf beslissingen te nemen, is beperkt. Janssen: "De boer zit klem in de keten. Maar er gaan grote bedragen om in die keten. De vleesbedrijven en de banken hebben er belang bij om alles zo lang mogelijk te rekken. Dat maakt veranderingen moeilijk."

"De boer als verdienmodel voor de industrie", zo noemt Nol Verdaasdonk van de Brabantse Milieu Federatie het.

Oud-Statenlid Antoinette Knoet: "Partijen hebben er belang bij om mensen te op een bepaalde manier neer te zetten. Als je voor veranderingen bent, wordt je meteen een vijand van de boer genoemd. Onzin natuurlijk. Maar het is wel een mechanisme om alles vast te laten lopen in vijandigheid."

Jan Baan, tot voor kort van Brabants Landschap: "We moeten naar minder varkens. En de supermarkten, de vleesbedrijven, de banken moeten inbinden. De Brabanders moeten meer betalen voor hun voedsel. Anders komen we niet uit de shit."

Joks Janssen: ‘We hebben de landbouw te lang laten verslonzen en de politiek geeft geen richting. Dat betekent ook dat boeren geen perspectief hebben, ze weten niet welke kant het op gaat. Maar je kan als samenleving niet doormodderen over de rug van de boeren heen.”