Criminelen moet je hard straffen, hard aanpakken, nooit meer vrijlaten en de sleutel weggooien. Ik hoor dat heel vaak. En dat is een begrijpelijke emotie. Als iemand iets slechts doet wil je hem of haar straffen. Terecht. Maar soms worden verdachten meteen bij voorbaat al veroordeeld, zonder dat we eigenlijk goed weten wat er is gebeurd en wie we voor ons hebben. En dat is bedenkelijk.

Kijk maar naar de discussie over de kopschoppers van Mallorca. In de rechtszaal moet het nog beginnen. Maar de strijd wordt al volop gevoerd op sociale media. De hardste schreeuwers zeggen: keihard aanpakken. Ja dat snap ik. De verdachten hebben echt wel een probleem met zo'n zware beschuldiging.

En ik lees ook overal de vraag waarom ze niet in de cel zitten? Nou dat antwoord is simpel: rechters gaan daar over. Rechters kunnen het voorarrest van de politie verlengen. Daarmee kan voorkomen worden dat iemand vlucht of nog meer misdrijven gaat plegen. Nou doen de meeste verdachten dat niet. Rechters hebben ook een belangrijke regel: een voorarrest mag geen straf zijn. Daar zijn ze zelfs wat strenger in geworden de laatste tijd.

Arresteren kan altijd nog. Als verdachten bijvoorbeeld niet willen komen voor een verhoor, dan laat je ze ophalen. Het is frustrerend voor de politie en ook rot voor de nabestaanden dat verdachten vrij rondlopen, maar zo werkt het nou eenmaal in ons systeem. Beter dit dan de strenge praktijken in andere landen waar je jarenlang onschuldig kan vast zitten.

Het klinkt logisch, maar rechtspraak kost tijd. Eerst moet de politie uitzoeken wie wat deed en als het kan ook hoe en waarom. Iedere situatie is anders. Ieder misdrijf is anders. Ieder mens is anders. En dan kom je soms tot een verrassende conclusie: niet iedereen verdient een straf. Hoe tegenstrijdig ook: een verdachte kan ook hulp nodig hebben.

Neem nou dat verhaal over die man in Veldhoven die een babylijkje opgroef. Luguber en ziek. En natuurlijk, iemand die zoiets doet moet gestraft worden. De officier van justitie eiste een straf, voor de buitenwereld om aan te geven: je komt er niet mee weg. Nou zullen velen zeggen: totaal geschift, opsluiten die handel en sleutel weggooien.

Maar zo werkt dat niet, vindt ook het OM vaak. Je zet iemand in een cel, maandenlang, jarenlang en dan? Hoe komt hij of zij er dan uit? Doel van 'zitten’ is wraak. Maar je wil toch ook dat iemand er als een beter mens uit komt. En daarom zijn er ook veroordeelden die naast straf, hulp nodig hebben. Zodat je de kans zo klein mogelijk maakt dat iemand nog een keer wat ergs flikt. Behandelen dus ook, met allerlei strenge regels, zoals een drugs- en alcoholverbod. Begeleiding. In de gaten houden. En wegblijven van de begraafplaats, in dit geval. Een op maat gemaakte aanpak.

Een ander verhaal brachten we over die psychotische Eindhovenaar die via Facebook opriep tot aanslagen. Gedaan in een moment van totale verstandsverbijstering. En dat betekent dat je meer aan de psychiatrie en psychologie moet denken, de medische molen dus. Tbs kreeg hij. Met een pakket aan maatregelen. Zo moet hij verplicht pillen nemen van de rechtbank.

Dat klinkt nogal soft. Het lijkt zelfs te zeggen: als je maar gek genoeg bent dan kom je niet in de gevangenis. Maar van een celstraf weet je wanneer die ophoudt. Tbs kan levenslang duren. Zeker als mensen ziek blijven.

Ik zag dit ‘maatwerk’ van de rechters ook bij de processen rond de avondklokrellen van Den Bosch en Eindhoven. Relschoppers kregen zware straffen. Prima. Maar er waren uitzonderingen. Zoals bij jeugdige en wat zwakkere verdachten. Ze moeten zich laten begeleiden, hulp zoeken, training krijgen, medicatie. Gewoon om erger te voorkomen.

Je wil niet dat ze hulpeloos in de bak belanden en daar in de handen vallen van échte criminelen. Een van de relschoppers vertelde al over dat soort bajesontmoetingen. Je wil toch graag dat die gasten na hun straf en begeleiding gewoon een normaal leven kunnen leiden. Naast wraak blijft dat een ander belangrijk doel van rechtspraak: voorkoming van misdrijven.

Ik heb veel rechtszaken meegemaakt. Bij de een ligt de nadruk meer op wraak en bij de ander op voorkoming van nog meer ellende. En het gaat ook hand in hand. Als je lang moet brommen, kun je gewoonweg niet de fout in gaan.

En jazeker: er zijn mensen die het nooit leren en die een abonnement lijken te hebben op de rechtbank. Er zijn er die niet willen deugen en al tientallen jaren in een tbs-kliniek zitten. Maar er is een categorie die een tik op de vingers krijgt, het licht ziet en met de juiste aandacht opkrabbelt en zelfs een normaal leven opbouwt. Echt waar. Was het bij iedereen maar zo makkelijk.

Hoe mensen op het dieptepunt van hun leven zijn beland en wat het antwoord is van de samenleving hoor je van de rechters. En je leest het terug in die vele uitspraken op rechtspraak.nl. Het geeft inzicht in hoe rechters de dingen aanpakken. Het is een verzameling van en paar honderdduizend uitspraken inmiddels. Dus voor elk wat wils. En ze worden ook steeds beter leesbaar, in gewone-mensen-taal geschreven. Met de visie van officieren van justitie advocaten, getuigen en deskundigen. En uiteindelijk het oordeel van de rechters.

En daaraan zie je dat de rechtspraak zeer behoorlijk functioneert en van een hoog niveau is, durf ik best te zeggen. Soms is het inderdaad frustrerend en wat krom, maar het blijft recht.