Op een eilandje in de baai van San Francisco was ooit de legendarische gevangenis Alcatraz. Misschien wel de bekendste bajes van de wereld. Hij is vaak in één adem genoemd met de EBI in Vught, de enige ‘maximum security prison’ in ons land. Met één groot verschil: uit Alcatraz verdwenen wel eens gangsters, uit de EBI is nog nooit iemand ontsnapt. Het dreigde wel een paar keer. Nu ook weer.

Die EBI is een gevangenis in een gevangenis, met een eigen muur en toegangspoorten. Deur na deur. Stalen netten en pinnen op het dak tegen helikopters en parachutisten. Mocht je plannen hebben, vergeet het maar. Het lijkt me nagenoeg onmogelijk.

Ja, ik heb ooit in de EBI gezeten, meerdere keren. Als bezoeker dan hè. Ik ben zelfs even opgesloten in een cel. Zittend op bed, turend naar de muren en de betonnen buitenmuur met wat begroeiing. Dat was een raar gevoel. Ik herinner me de doodse stilte. Als ik wat verder naar het raam leunde zag ik boven me de blauwe lucht. Een beetje perspectief. Indrukwekkend en onvergetelijk. Het is geen hotel.

Een klein lichtpuntje: je hebt wel je eigen douche op je kamer.

Ik herinner me ook het doolhof dat de EBI is. Je raakt er de weg kwijt zonder gids. Bedenk dat ‘bewoners’ geblinddoekt met skimasker binnenkomen en weggaan. Die weten al helemaal niet waar ze zijn, ja: in de EBI.

Half november woonden er tien mensen in de EBI. Negen van hen zijn nog onder de rechter zoals dat heet. Ridouan Taghi is de enige van wie we zeker zijn dat hij er zit. Hij is vaak in het nieuws. Een van zijn advocaten werd pas opgepakt, ook nog eens zijn neef. Er zou een bevrijdingsplan zijn. De politie verijdelde dat.

Er is nog minstens één ontsnappingsverhaal voortijdig uitlekt. In de millenniumnacht waren er plannen van Balkan-criminelen om met geweld Kobus L. op te halen. Een leger van pantserwagens en vuurkracht belette die uitbraak.

Ik vraag me af, iemand bevrijden uit Vught: hoe dan? Ik begrijp dat je de zwakke plek zoekt. Dat zijn niet de muren en deuren maar mensen. 1200 personeelsleden in totaal. Het gaat om 9 afdelingen, met 765 plaatsen en diverse kantoortjes op een best fors terrein waar personeel met auto's rijdt. Maar dan nog. Wil je iemand zijn sleutels kopiëren? Wil je ze gijzelen of omkopen? Ook al geef je een paar medewerkers ieder een miljoen dan blijft het een gok.

Aan beveiliging in Vught geven ze trouwens jaarlijks 6,5 miljoen euro uit. Dat houdt heel veel in. Tralies en bewaking maar ook dat je niet zelfstandig en ongemerkt kan rondlopen. De gangen zijn een soort sluizen. Op afstand openen ze de deuren voor je terwijl iemand op een monitor meekijkt. Van de ene ruimte naar de ander. Doorlopen kan nergens. En dat gaat me een partij traag. Zo traag dat er tijd genoeg is om alarm te slaan.

Deze keer zouden criminelen adressen van PIW’ers (Penitentiair Inrichtingswerkers) hebben bemachtigd. Daarom dragen sommige medewerkers sinds kort maskers om niet herkend worden. Bij mijn weten nooit eerder vertoond in Nederlandse gevangenissen. Ook kwam het nieuws naar buiten dat vier bewakers moesten onderduiken dit najaar. Van de zotte natuurlijk. Gevaar hopelijk geweken.

Naast alle veiligheidsrisico's die wat onzichtbaar zijn voor de buitenwereld, hebben Vught en omgeving andere zichtbare problemen. Zoals het vele verkeer. Ik keek de cijfers er nog eens op na. In totaal tellen ze daar dagelijks 1800 voertuigen rond de gevangenis en Nationaal Monument Kamp Vught, ook touringcars. Bij de doorgaande toegangsweg van de Boslaan rijdt bijna het dubbele aan verkeer. Parkeren is soms lastig. Alles moet via de Lunettenlaan, aan de oostkant. Een weg die in de oorlog is aangelegd en doodloopt.

Het aantal bijzondere ritten van gepantserde auto's met gillende sirenes en vluchtgevaarlijke criminelen neemt toe. Vorig jaar in Vught waren er 124 ritten, volgens cijfers van Justitie en Veiligheid. Soms meerdere op een dag. Dit jaar is de prognose 267 ritten met zwaailichten en sirenes en soms een helikopter erboven. Reisdoel is vooral De Bunker in Amsterdam-West.

Voor de buurt is er goed nieuws. Er komt een nieuwe toegangsweg. Via de westkant kan gevangenisverkeer dan het kanaal over, richting Den Bosch of Vlijmen. Kosten 3 miljoen euro. Open in 2023. Voor de zware jongens in de EBI komt er dan ook een einde aan al die ritten met 160 kilometer per uur over de A2. Die kunnen op het terrein blijven en voortaan via Skype worden gehoord door de rechters, officieren en advocaten. Op het terrein worden drie videokamers aangelegd. Handig, als het niet anders kan. Maar het is verre van ideaal.

Op die ‘videoprocessen’ is terecht kritiek. Ook ik vind dat je een verdachte tegenover je moet hebben in de zaal. Iemand moet in alle rust en in redelijke vrijheid zijn verhaal kunnen vertellen en niks missen. De microfoon of luidspreker hapert nogal eens. Een verdachte zit alleen, gescheiden van de advocaat die vaak wel in de zaal zit. Je bent ook niet de enige die gehoord moet worden. Er zijn wachtrijen. Kortom: aanwezig zijn in de zaal is een belangrijk recht.

Er is nog een ander bezwaar. Een proces moet openbaar zijn. Een rechtbank is een openbaar gebouw waar je normaal binnen moet kunnen lopen, niet een complex achter dikke muren waar je alles van metaal en telefoons moet afgeven. Daar is niks openbaars aan. Het is een van de redenen om geen rechtbank te bouwen tussen de muren in Vught. Die levert dan ook weer extra drukte op die je nou juist niet wil.

Ik bekeek deze week in een brief aan de Tweede Kamer de kosten voor alle veiligheidsmaatregelen in Vught. Een rit met toeters en bellen vanuit Vught kost het ministerie gemiddeld 5000 euro, exclusief wachttijd. Zit je al op zeker 600.000 euro. Daar komt ook de lokale politie-inzet bij. 10.000 uur jaarlijks. Assistentie en nog meer, waaronder verdachte situaties. Vorig jaar 87 keer. Dat kost 700.000 euro per jaar zelfs. Nou kun je ook zeggen: dat is nou eenmaal de prijs voor zo'n complex én de grote werkgever. Ok, maar de politie is op meer plekken nodig.

De hulp komt uit onverwachte hoek, van de Zeeuwen. Net buiten Vlissingen gaan ze nóg een EBI bouwen. En daar wél met rechtbank. In 2027 moet het opengaan. Dat zorgt hopelijk voor nog minder drukte in en rond Vught. Dat is voor de politie, het Nationaal Monument Kamp Vught én de buurtbewoners een zegen.