We raken niet uitgesproken over die EBI in Vught. Deze week werd duidelijk dat het gevangeniscomplex Vught zelfs versterking heeft gekregen van het leger. En dat klinkt alsof het uit de hand loopt. Maar is dat ook zo?

Over de nieuwe maatregelen binnen op het terrein is niks bekendgemaakt. Maar alles wijst erop dat er objecten zijn geplaatst die helikopterlandingen onmogelijk moeten maken en dat er misschien ook extra staalkabels zijn gespannen. Niks is zeker. Dat is misschien maar beter ook want anders worden verkeerde mensen maar op ideeën gebracht. De dreiging is toch al zo onzichtbaar.

Het deed me denken aan de jaarwisseling van 1999 naar 2000, de millenniumwisseling. Toen werd ook het leger ingezet om een dreigende ontsnapping te voorkomen. Drugsbaron Kobus L. zou willen uitbreken, was toen het verhaal. Een Joegoslavische rebellenleider was onderweg om hem met geweld op te halen.

Als je de schaarse ooggetuigenverslagen mag geloven was toen het gevangenisterrein in Vught omsingeld door het honderden militairen. Zo stonden er pantserwagens van de koninklijke marechaussee. De marechaussee is een van de vier krijgsmachtdelen: landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee. In de wandelgangen worden die vaak bij elkaar geveegd en ‘het leger’ genoemd, omdat het tenslotte allemaal militairen zijn. Nou weet ik dat je nooit tegen een marineman of -vrouw moet zeggen dat-ie in het leger zit maar dat is weer een ander verhaal. Voor het gemak heb ik het hier maar even over: het leger. Ook wel bekend als: defensie of de krijgsmacht.

Het leger dus, zou die millenniumnacht zelfs luchtafweer in stelling hebben gebracht op het gevangenisterrein. Maar ja, foto's en films zijn er niet, voor zover bekend dan. We liepen toen nog niet rond met mobieltjes. De meeste journalisten waren leuke dingen aan het doen, zoals de bruiloften volgen die rond middernacht werden voltrokken. Ik ook. Ik was in Tilburg bij zo'n huwelijksfeest. Terwijl overal het vuurwerk de lucht in ging, klonken rond Vught de geluiden van een politieheli en de rupsbanden van de marechaussee wagen. Maar er kwam geen ontsnapping. Die is er nog nooit geweest vanuit de EBI.

Die inzet van de marechaussee toen was ondersteuning van de vaste bewaking. Die steun geeft de krijgsmacht wel vaker op ons grondgebied. Dagelijks zelfs en veelal ongewapend. Ik stond er toch een beetje van te kijken hoe veel defensie levert aan de burgermaatschappij. Het leger vaccineert mee tijdens de coronapandemie. Ze helpen bij wateroverlast, blussen van (bos)branden, bommen opruimen en zoektochten naar verborgen misdaadgeld. En denk aan prachtige pontonbrug die de genie jaarlijks bouwt voor de Nijmeegse vierdaagse. Talloze voorbeelden van de voorbije jaren. Mooi toch. Soms dreigt wél gewapend optreden, kan ik uit eigen ervaring vertellen.

Jaren terug was het even wildwest in de bossen tussen Dorst en Rijen. Agenten achtervolgden een auto met drie overvallers uit Oosterhout en waren onderweg onder vuur genomen met een Kalasjnikov. De overvallers waren de bossen in gevlucht. Cameraman Ad en ik kregen de waarschuwing van een motoragent met getrokken pistool, snel dekking te zoeken. Dus we doken in een droge sloot.

Wie er op het geniale idee kwam weet ik niet maar de politie vroeg defensie om hulp. Boven ons hoofd cirkelde een Apache-gevechtshelikopter. Die spoorde de mannen op met de infrarooddetector, ging recht boven ze hangen met zijn zware geluid en toen kwam het: hij zwaaide een paar keer met het indrukwekkende boordkanon. Zonder dat er hier één schot werd gelost kon een arrestatieteam van de politie ze met de staart tussen de benen uit het bos vissen. Militair-civiele samenwerking in de praktijk, zoals dat heet. Zo spectaculair zag ik het zelden.

Er zijn helaas ook voorbeelden waarbij het wél uitliep op zwaar geweld. In de jaren 70 waren er de Molukse gijzelingen in een basisschool, ambassade, provinciehuis en treinen. Scherpschutters en zelfs straaljagers kwamen toen in actie. Ongekende gebeurtenissen voor ons land vanwege de vele doden en de onbeantwoorde vragen over dat excessieve geweld.

Toen ging er een golf van terreur door heel Europa. PLO, RAF, ETA, IRA, CCC, Rode Brigades. Ieder land zijn eigen terreurgroep. Er was een harder antwoord nodig. Daarom werd in die tijd ook wat robuusts opgetuigd bij de marine (BBE) en de marechaussee (BSB). Samen met de arrestatieteams van de politie deden ze jarenlang hun werk, los van elkaar.

Na de aanslagen op 11 september 2001 in Amerika kwam het leger prominenter in de schijnwerpers. Politiek en deskundigen waren het erover eens dat er meer vuurkracht moest komen en meer afschrikking. Zeker na de moeizame arrestatie van de Hofstadgroep in 2004. De politie en het leger gingen kort daarna intensief samenwerken in de DSI: de Dienst Speciale Interventies. Honderden agenten vormden teams die 24 uur per dag inzetbaar zijn. Kleine, snelle interventie-eenheden rijden rond en kunnen worden opgeroepen. Na de aanslagen in Parijs werden de aanrijtijden nog korter.

Vaak werken ze in de randen van de nacht en zijn ze al gevlogen voordat we er erg in hebben. Maar soms vangen we een glimp van ze op. Zoals bij de martelkamer in Wouwse Plantage. De gewapende luchtsteun was ongewoon voor Nederlandse begrippen. Boven de loods cirkelde een helikopter. Uit de geopende deur stak de loop van een zwaar machinegeweer dat je alleen bij defensie ziet. Je laat het wel uit je hoofd om jezelf te verzetten als er zoiets boven je hoofd hangt.

Die samenwerking komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het staat al lang in de politiewet: de politie kan bijstand krijgen uit de krijgsmacht. Ik kwam een brief tegen van de korpsleiding van de politie uit 2020, gericht aan de Tweede Kamer. De strekking daarvan: politie en defensie maken steeds vaker gebruik van elkaars deskundigheid. Bijstand van defensie aan de politie wordt steeds normaler.

Maar de politie wijst er in die brief ook op dat militairen in het publieke domein geen normale zaak zijn en dat het gezag (bijvoorbeeld burgemeester en ministers) hier steeds goed over moeten nadenken of het echt nodig is om militairen zichtbaar in te zetten. We accepteren niet zo gauw soldaten in de straten zoals in Frankrijk en België.

In Vught lijkt het dus nodig en hoe precies dat weten alleen de ingewijden. Maar het gebeurt achter gesloten deuren, letterlijk. En het is niet van gisteren op vandaag. We zagen het meteen al na de arrestatie van Ridouan Taghi: gemaskerde agenten met machinegeweren achter de hoofdpoort van Vught. Of waren dat toen ook al militairen? Wie zal het zeggen. Ze waren zichtbaar en maakten indruk. De boodschap: we zijn goed voorbereid, we beschermen alles en iedereen binnen.

Het is vooral ook de afschrikwekkende werking die ervan uitgaat. Het kan helpen om je tanden te laten zien. Hopen maar dat dat werkt.