Ontsnappen uit de gevangenis. Ik denk dat iedere gevangene daar wel eens over nadenkt. Zou ik ook doen. Een cel is geen leuke plek, een gevangenis is geen hotel. Daarom willen mensen altijd weg van zo'n plek. Enkelen maken er ook echt werk van. Van de week zagen we een gewelddadig voorbeeld van hoe zoiets kan gaan. Een gijzeling eindigde in de dood van gedetineerde Kenneth B. (21). Ongekend heftig en heel uitzonderlijk. In onze tijd dan.

Want er waren tijden dat er veel boeven ontsnapten. Met touwen, ladders, aan elkaar geknoopte lakens, tunnels, tussen de vuile was, via de riolering, met een helikopter. Er zijn genoeg poginge geweest.

Zo was er in 1952 een beruchte ontsnapping vanuit de koepel in Breda. Tijdens de kerstdagen zaten enkele gevangenen, onder wie de beruchte Hubertus Bikker en Claas Carel Faber, een film te kijken. Een Duitse film natuurlijk. In een onbewaakt moment verdwenen ze. Zeven oorlogsmisdadigers glipten met een brandslang en ladder over de muur, naar Die Heimat. En ze kwamen niet meer terug. Op één na dan.

Ik kan me een voorval herinneren van minder lang geleden in diezelfde koepel, ook wel ‘hotel De Boschpoort’ genoemd. Dat moet zo eind jaren negentig zijn geweest. Er was binnen een verbouwing bezig. Altijd link. Want een gedetineerde die even gesport had of zo, liep over de gangen, pakte wat gereedschap en liep rustig naar buiten, maar dan als bouwvakker. Soms moet je creatief zijn. Het was een pijnlijk voorval.

Vergeet ook ‘Vrouwtje Theelepel’ niet. Die groef zich in 2010 met wat bestek vanuit de vrouwengevangenis in Breda een weg naar buiten. Dat was zo bijzonder dat haar spullen zijn bewaard. Volgens mij liggen de lepels in het nationaal gevangenismuseum in Veenhuizen. Er verscheen zelfs een boek over haar vlucht.

Ik herinner me ook nog een verijdelde ontsnapping met een helikopter die vanaf Budel zou moeten komen. Het doel was het ophalen van een boef in een Limburgse bajes. Het plan werd tijdig ontdekt en leidde tot een achtervolging en dodelijke schietpartij. Het doelwit is uiteindelijk naar de EBI in Vught gebracht. Om herhaling te voorkomen. Daarmee ging hij er qua vrijheid behoorlijk op achteruit.

Die EBI is een kwart eeuw geleden geopend omdat er zo veel mensen ontsnapten.

Het bekendste ontsnappingsverhaal is natuurlijk van vorig jaar. Ridouan Taghi zou plannetjes smeden in de EBI in Vught, samen met zijn neef, die toen een van zijn advocaten was. Ze hadden volgens de laatste berichten zelfs drie mogelijkheden op het oog: uit de gevangenis breken met geweld van buiten, uit de gevangenis vluchten door personeel te gijzelen of bij de rechtbank in Amsterdam de benen nemen. Het is nooit zover gekomen want de plannen werden ontdekt en de advocaat is gepakt. Hij zit ook in de cel, in afwachting van zijn proces.

Wat er precies van waar is dat moet nog duidelijk worden op de komende rechtszaak. Maar we hoorden zoiets al eerder over de EBI in Vught: dik twintig jaar geleden in de millenniumnacht. Toen zou een Joegoslavische rebellenleider onderweg zijn geweest om Kobus L. eruit te knallen. In beide voorvallen liet de politie de tanden zien en bleef ontsnapping uit.

Zulke bevrijdingsplannen blijven nooit zonder gevolgen. Je kunt iemand die helpt bij een ontsnapping strafrechtelijk aanpakken. Dat wil het OM ook met die advocaat die Taghi uit de PI Vught wilde bevrijden. Ik heb het even opgezocht in het wetboek van strafrecht dat helemaal online staat. Daar las ik bij artikel 191: ‘Hij die opzettelijk iemand, op openbaar gezag of krachtens rechterlijke uitspraak of beschikking van de vrijheid beroofd, bevrijdt of bij zijn zelfbevrijding behulpzaam is, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie'.

Kortom: het helpen ontsnappen is strafbaar, zelf ontsnappen niet. Of nog niet, want er wordt al langer over een plan gesproken om dat punt aan te pakken. In dat licht is het eigenlijk best bijzonder dat er bijna nooit mensen ontsnappen. De cijfers van de DJI (Dienst Justitiële Inrichtingen) spreken van 0 of 1 per jaar. Nul gedetineerden uit jeugdinrichtingen in 2020 in ieder geval. Wel tientallen onttrekkingen jaarlijks. Dat zijn mensen die buiten de poort mogen werken of met verlof mogen en niet op tijd terugkomen. Of mensen die hun enkelband doorknippen.

Ik snap dat wel. Het is aantrekkelijk om even te voelen aan die vrijheid. Probleem is alleen, doorknippen van je enkelband is vernieling en dat is strafbaar. En je mag geen misdrijven plegen dus dat is automatisch terug de bak in. Met ontsnappen kom je niet zomaar weg. Je wordt hoe dan ook gestraft. Niet door een rechter maar door de inrichting zelf. Die kan je overplaatsen naar een andere gevangenis met een strenger regime en minder vrijheden. Dan ben je letterlijk nog verder van huis.

Dat je iemand gijzelt en geweld gebruikt is slecht. Maar kan je het iemand kwalijk nemen dat hij of zij weg wil uit die benauwende omgeving die de gevangenis is? Nee, dat denk ik niet. Het is menselijk. Iedereen zoekt vrijheid. Alleen al het uitzicht op vrijheid is ook een mensenrecht. Perspectief houden, dromen van buiten. Ik durf te wedden dat Kenneth B. die in Breda de benen nam ook daarover droomde. Hij proefde even aan die vrijheid. Het liep alleen fataal af en dat is bijzonder treurig.