Politieagenten en speciale eenheden worden getraind om hen op allerlei scenario's voor te bereiden. Denk daarbij aan geëscaleerde overvallen, huiselijk geweld of vuurwapengevaarlijke situaties. Soms ontkomt de politie er dan niet aan zelf geweld te gebruiken, bijvoorbeeld om direct te de-escaleren en burgers veilig te houden.

En dat mag. De politie heeft in Nederland het geweldsmonopolie. Dat betekent dat de politie geweld mag gebruiken om de wet te handhaven. Maar dat mag natuurlijk niet zomaar. Dat geweld moet wel te verantwoorden zijn, zo staat in diezelfde wet geschreven.

Wanneer mag de politie geweld gebruiken?

Ten eerste: geweld moet in verhouding zijn. De politie grijpt niet meteen naar een vuurwapen als ze er pratend niet met een verdachte uitkomt. Bij geweld moet je dus ook denken aan slaan met de wapenstok en het inzetten met een stroomstootwapen of pepperspray. Een verdachte hoeft daar geen ernstige verwondingen aan over te houden.

Maar in het uiterste geval gebruiken agenten hun dienstvuurwapen. Een agent mag volgens de wet gericht schieten op een verdachte als dat geweld 'in verhouding staat tot de ernst van de situatie en het misdrijf'. Dat is niet vaak het geval, zo blijkt. Gericht schieten op verdachten komt maar heel zelden voor in Nederland.

Dat gebeurt bijvoorbeeld als agenten acuut in gevaar komen. Dat heet dan noodweer. Maar agenten mogen ook schieten als ze iemand proberen te arresteren die een geweldmisdrijf pleegt of vuurwapengevaarlijk is. Mogelijk was dat het geval in Waalwijk.

Wat gebeurt er nadat de politie iemand doodschiet?

In Waalwijk was de afloop van dat geweld dus fataal. Wanneer een burger omkomt of ernstig gewond geraakt door ingrijpen van de politie, start het Openbaar Ministerie een onderzoek. Het Openbaar Ministerie is verplicht dat onderzoek te laten uitvoeren door de Rijksrecherche.

De Rijksrecherche is niet zomaar een tak van 'justitie'. Ze is een onpartijdige opsporingsdienst die onafhankelijk uitzoekt of het geweld dat agenten gebruiken te rechtvaardigen is. Dat zal ook na de inval in Waalwijk gebeuren. De agent geldt tot het onderzoek is afgerond overigens altijd als verdachte.

Tijdens zo'n onderzoek wordt rekening gehouden met de emotionele aspecten. Het gaat immers om een conflict met dodelijke afloop. Bij zulke emotionele aspecten moet je denken aan de psychische gevolgen bij slachtoffers en nabestaanden, maar ook bij agenten.

'Ik werd een verdachte'

Zo vertelde de Brabantse politiewoordvoerder Eric Passchier jaren geleden in televisieprogramma De Wereld Draait Door openhartig over hoe hij in 1996 als agent noodgedwongen op een verdachte moest schieten.

De gebeurtenis en de nasleep daarvan hadden voor Passchier veel psychische gevolgen. "Ik werd een verdachte. Die vertraagde film van 1,4 seconden staat op mijn harde schijf. Ik kan de gebeurtenis zo weer afspelen. Het blijft een wond in mijn leven. Hij is wel genezen maar het is een heel dun velletje en als je er op wrijft dan voel ik het weer", zei hij toen.

LEES OOK:

Politie schiet verdachte (27) dood bij aanhouding in Waalwijk

Politieagent Eric Passchier vertelt openhartig over schietdrama: 'In 1,4 seconden ben je verdachte'