De over het algemeen milde gedeputeerde Erik Ronnes (CDA) is fel als hij praat over de Brabantse PAS-melders. Een term die misschien weinig mensen wat zegt, maar het gaat toch over ruim 450 Brabantse boeren die hopeloos vastlopen in de stikstofregels. In mei 2019 werden hun bedrijven van de ene op de andere dag illegaal. Zelf konden ze daar niets aan doen.

Wakker liggen
Stefan Bogers uit Hoogerheide is een van die PAS-melders. “Ik heb er echt wakker van gelegen,” zegt hij. “Wij hadden meteen door dat het foute boel was.” Hij is bang dat de laatste ontwikkelingen roet in het eten gaan gooien bij zijn zorgvuldig geplande bedrijfsovernameproces. “De overheid moet ons snel duidelijkheid geven.”

Wat is er aan de hand? Bijna drie jaar geleden maakte de Raad van State een einde aan de PAS. Het was een regeling die een einde moest maken aan de achteruitgang van de natuur door stikstof. De rechters vonden die regeling niet effectief. Sindsdien de afschaffing zit Nederland in ‘de stikstofcrisis’.

Niets meer waard
Voor meer dan drieduizend Nederlandse boeren had de beslissing van de Raad van State een wel heel persoonlijk gevolg. Onder de PAS-regeling hadden zij in bepaalde gevallen geen vergunning nodig voor bijvoorbeeld de bouw van een nieuwe stal, maar was een melding bij de autoriteiten genoeg. Sinds de regeling van tafel is geveegd, zijn die meldingen echter niets meer waard en zitten ze zonder vergunning.

Stikstofminister Christianne van der Wal kwam onlangs met een plan om de PAS-melders een vergunning te geven. Volgens haar zou dat voor het eind van 2025 moeten lukken. Dat betekent dat de laatste PAS-melders die een vergunning krijgen zes-en-een-half jaar zonder papieren hebben geboerd.

Geen krediet
Een vergunning is belangrijk. “Het is de basis,” zegt Marijn Dekkers, sectorspecialist veehouderij bij de Rabobank. “Elke ondernemer heeft een vergunning nodig. In de basis is dat logisch." Zijn bank heeft als standpunt dat bedrijven zonder vergunning geen krediet krijgen. Dekkers noemt het ‘schrijnend voor de PAS-melders’. “Zij zijn te goeder trouw. Maar ze kunnen nu geen plannen meer maken en zitten in onzekerheid. Ze kunnen niet verder met hun bedrijf.”

Waarom duurt het jaren om de PAS-melders te legaliseren? Voor de meer dan drieduizend nieuwe vergunningen, is stikstofruimte nodig. In de komende jaren moet de stikstofuitstoot in Nederland drastisch minder worden. Wie een vergunning nodig heeft voor een bedrijf dat stikstof uitstoot, krijgt die alleen maar als op een andere plek minder stikstof wordt geproduceerd.

Het rijk is wanhopig op zoek naar zulke stikstofruimte, niet alleen voor de 3500 PAS-melders maar ook voor nieuwe snelwegen, voor vliegveld Lelystad en voor de honderdduizend woningen die haar collega-minister Hugo de Jonge per jaar wil bouwen om iets te doen aan de wooncrisis.

Spectaculair gefaald
“De overheid heeft hier spectaculair gefaald”, zegt Hans Huijbers, Brabants veehouder en lang een van de voormannen van boerenorganisatie ZLTO. “Die boeren hádden stikstofruimte. De overheid wilde de regels vereenvoudigen met die meldingen en nu is opeens al die stikstofruimte van die boeren weggelekt. Te gek voor woorden."

Gedeputeerde Erik Ronnes trekt een vergelijkbare conclusie. “Deze boeren zijn tussen wal en schip beland omdat ze niet konden vertrouwen op de overheid. Dat is nogal wat.”

De drieduizend Nederlandse PAS-melders vormen een probleem waar de politiek nog niet uit is. In een reeks van drie verhalen legt Omroep Brabant het probleem uit. Dit is aflevering 1, over het ontstaan van het probleem en het bestuurlijk chagrijn van de provincies. Aflevering 2 gaat over het juridisch gevecht tussen de provincies en de milieurganisaties. Aflevering drie vertelt het persoonlijke verhaal van een van de ongeveer 400 Brabantse PAS-melders.