Langs de A16 wordt vrijdagavond rond halftien door boeren geprotesteerd tegen de stikstofplannen van het kabinet. In het gras langs de A16 staan inmiddels acht trekkers. Daar komen er in de loop van de avond nog twintig trekkers bij. Het gaat om een aangekondigde actie van de boeren, laat een politiewoordvoerder weten. De boeren hebben vlaggen bij zich en willen volgens de politie een statement maken. Het gaat om een vreedzaam protest zonder blokkades.

Natuurorganisaties zeggen de stikstofaanpak van het kabinet te steunen. Onder meer Wereld Natuur Fonds, Milieufederaties en Vogelbescherming Nederland roepen minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) op "snel werk te maken" van de uitvoering van haar plannen. Ook Natuur & Milieu en Natuurmonumenten scharen zich achter de plannen.

Volgens de organisaties zijn de nu gemaakte keuzes "pijnlijk, maar noodzakelijk om de natuur te herstellen en de landbouw een duurzaam perspectief te bieden". Ook zeggen de organisaties dat herstel van de natuur "niet langer kan wachten."

"Als gevolg van een overmaat aan stikstof hangt het voortbestaan van veel soorten planten en dieren, zoals tapuit en kleine heivlinder, aan een zijden draad. Met de doelen om de stikstofuitstoot fors terug te dringen, zet de minister een duidelijke stap naar een structurele oplossing", aldus de natuurorganisaties.

Natuur & Milieu en Natuurmonumenten zeggen eveneens zich er bewust van te zijn dat de plannen "voor boeren en andere grote uitstoters in en om de kwetsbare gebieden heel ingrijpend zijn", maar geven net als de andere milieuorganisaties aan dat "de plannen noodzakelijk zijn om het tij nog te keren".

De agrarische sector staat een 'grote verandering' te wachten met de stikstofplannen van het kabinet. In veel delen van het land moet de stikstofuitstoot omlaag om de natuur te verbeteren.

Het linkerdeel van de Kamer reageert positief, partijen aan de rechterflank reageren woedend op de voorstellen van het kabinet. Tjeerd de Groot van regeringspartij D66 ziet door de plannen weer toekomst voor de natuur. Hij vindt wel dat de overgang naar natuurvriendelijke kringlooplandbouw te langzaam gaat.

Pieter Grinwis van coalitiegenoot ChristenUnie spreekt van een pijnlijke boodschap, maar 'we leven met veel mensen en dieren op te grote voet in een te klein gebied en dat is niet houdbaar'.

De linkse oppositie steunt het beleid. "Veel van wat GroenLinks al dertig jaar bepleit als het gaat om natuur en stikstof wordt vandaag door het kabinet aangekondigd", laat Laura Bromet weten. PvdA'er Joris Thijssen ziet een 'stevig stikstofplan' om de woningbouw op gang te brengen en de natuur te herstellen. Rechtse partijen zijn boos.

Volgens Geert Wilders (PVV) 'gaan onze boeren en onze voedselvoorziening eraan' door de kabinetsplannen. Caroline van der Plas noemt de voorstellen 'onacceptabel' en 'onmenselijk, perspectiefloos, niet wettelijk onderbouwd, niet evenredig over de sectoren'.

Volgens de voorvrouw van de BoerBurgerBeweging wordt de hele boerensector 'de nek om gedraaid"' JA21-leider Joost Eerdmans spreekt van 'totale waanzin'.

De ZLTO wil dat de provincie zich verzet tegen het kabinetsbeleid om de stikstofuitstoot drastisch te verminderen. "Anders hebben boeren geen enkele kans van overleven", zegt Wim Bens, voorzitter van land- en tuinbouworganisatie ZLTO. Hij spreekt over een 'onhoudbare opdracht'.

De provincie moet uitvogelen waar er welke maatregelen in Brabant genomen gaan worden. Dat gebeurt in opdracht van het kabinet. Met name rond de natuurgebieden moet de uitstoot van stikstof drastisch worden verminderd. Daar lijkt het erop dat veel boeren moeten verdwijnen.

Wim Bens vindt dat onbegrijpelijk. "De provincie moet zich daartegen verzetten. Er komt nog een waterrichtlijn en een klimaatdoelstelling aan. De gevolgen daarvan komen allemaal in dezelfde gebieden in Brabant terecht. In feite hebben boeren daar geen enkele kans van overleven. Een opkoopregeling is ook niet altijd een geschikte oplossing."

LEES MEER: ZLTO wil dat provincie stikstofplannen tegenhoudt

Het Interprovinciaal Overleg (IPO) denkt dat het niet gemakkelijk zal worden om de stikstofplannen van het kabinet te verwezenlijken. De plannen vragen om nadere bestudering. "We komen in een ingewikkeld maar noodzakelijk gesprek met alle betrokkenen.

Het zal niet gemakkelijk zijn om concrete afspraken met elkaar te maken. Maar omdat we onze gebieden goed kennen en het samen doen, heb ik er vertrouwen in dat we zullen slagen," zegt de woordvoerder van het IPO. "Over de doelstellingen van Natuur Netwerk Nederland op de kaart hebben de provincies al hun verbazing laten blijken," zegt IPO.

Het Natuurnetwerk Nederland is de kaart van bestaande en nieuw aan te leggen natuurgebieden. Het netwerk moet natuurgebieden beter verbinden met elkaar en met het omringende agrarisch gebied. Het Interprovinciaal Overleg behartigt de gezamenlijke belangen van de provincies zowel voor Nederland in Den Haag als bij de EU in Brussel.

Actiegroep Farmers Defence Force (FDF) verwacht dat er de komende tijd grote acties gaan komen van boeren tegen het stikstofbeleid van de overheid. Volgens voorzitter Mark van den Oever van FDF is 'de maat helemaal vol' en is actiebereidheid onder boeren heel groot.

Van den Oever reageerde op de vrijdag gepresenteerde kabinetsplannen rondom stikstof en landbouw, die boeren drastisch zullen raken. "Het overtreft onze stoutste verwachtingen wat ze over ons heen storten", zegt Van den Oever. De FDF-voorman zegt dat de stemming onder zijn achterban heel anders is dan eerst. "We hebben het mes dwars in de bek."

Volgens Van den Oever is er maandag overleg over acties met trekkers. Vorig jaar juli was er een grote actie met tractoren tegen het stikstofbeleid en voorstellen om de veestapel in te krimpen en boeren uit te kopen. Daarbij werd onder meer geprotesteerd op het Malieveld in Den Haag met honderden tractoren.

Boerencollectief Agractie heeft al gezegd op woensdag 22 juni met trekkers actie te gaan voeren in Den Haag tegen de kabinetsaanpak van het stikstofprobleem. Agractie heeft daartoe een oproep gedaan en verwacht dat veel boeren zich zullen aansluiten. Voorman Bart Kemp waarschuwde dat dit ook veel verkeershinder kan opleveren door tractoren op de weg. Agractie verwacht dat leden van andere boerenorganisaties zoals LTO Nederland en FDF ook naar Den Haag komen voor het protest.

Gedeputeerde Erik Ronnes (Ruimte en Wonen), portefeuillehouder van de aanpak van stikstof in Brabant, zegt dat het 'ingewikkeld gaat worden'. "We moeten het samen doen. Ik weet dat dit heel hard aankomt bij de boeren, die opnieuw veel onzekerheid tegemoet gaan."

"We zullen als Brabant samen met de agrarische spelers aan de slag gaan. Onze inzet is om dat een gedragen plan te laten zijn. We weten dat het een hele lastige klus gaat worden", zo vult hij aan.

Het gaat om 'richtinggevende doelen', zegt Ronnes herhaaldelijk. "Maar we hebben geen keuze. We moeten die doelen halen. We hebben in de getroffen gebieden de gesprekken opgestart", claimt Ronnes, die wel zegt dat het op sommige plekken heel moeilijk worden.

"Het is nu nog volstrekt onduidelijk hoeveel agrariërs het effect zullen voelen. Sommige boeren waren al bezig met het optimaliseren van hun stallen, sommige boeren willen stoppen. Maar we moeten niet in de paniekstand schieten. Er moet perspectief zijn, ook voor jonge boeren. We zijn daar al fors mee bezig, maar het zal ingewikkeld worden."

In Limburg moet de uitstoot van stikstof het meest omlaag, met 52 procent. Daarna volgen Brabant en Utrecht, beiden met ongeveer 46 procent. In Groningen en Flevoland moet de uitstoot het minst omlaag, ongeveer een kwart.

Limburg, dat net als Brabant hard getroffen wordt door dit besluit, zal een claim indienen bij de minister zodra duidelijk is welke maatregelen in de provincie genomen moeten worden om de emissie van stikstof fors terug te dringen. De provincie staat landelijk gezien procentueel voor de grootste opgave om deze emissie terug te dringen, gemiddeld met 52 procent.

Per gebied kan dat verschillen, op sommige plaatsen is de reductie van stikstofemissie veel hoger als doel gesteld, aldus een woordvoerster van verantwoordelijk gedeputeerde Geert Gabriëls (stikstof en natuur). De provincie gaat eerst in kaart brengen waar wat moet gebeuren. "Dat verschilt per gebied", aldus de woordvoerster. Ze benadrukt dat boeren, en zeker jonge boeren, perspectief op een toekomst moeten blijven houden. De provincie gelooft in transitie boven opkoop.

"We zijn al maanden in gesprek met de agrariërs, we weten hoe heftig dit is. Boeren, zeker jonge boeren, moeten perspectief blijven houden op een toekomst." Maar er speelt nog iets: ook de wetgeving moet veranderen. "We verlenen nu natuurvergunningen omdat we geen wettelijke basis hebben die te weigeren. We weten vooraf dat die zal worden aangevochten. Om dit op te lossen is nieuwe wetgeving nodig."

Milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) is positief gestemd over de stikstofdoelen van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof). "Positief, klare taal, dit lijkt het begin van een proces dat nu eens echt stikstofuitstoot gaat reduceren na decennialange periodes van geitenpaadjes zoeken", zegt Johan Vollenbroek, voorzitter van MOB, in een eerste reactie.

Volgens hem is de huidige landbouw niet "houdbaar/duurzaam". Vollenbroek merkt wel ook op dat alle pijlen gericht zijn op de landbouw en niet op de luchtvaart en industrie. "Schiphol, Eindhoven, waarom hoeven die niks te doen?" Van der Wal stuurde richtinggevende doelstellingen per gebied vrijdag naar de Tweede Kamer. Die zijn voornamelijk voor boeren ingrijpend.

Volgens die doelstellingen moet de uitstoot in Brabant (en de Gelderse Vallei en Limburg )met meer dan de helft worden verlaagd. In beschermde natuurgebieden moet de uitstoot zelfs met minstens 95 procent omlaag, en in de ring rondom deze gebieden met 70 procent.

De doelen van de regering voor een drastische verlaging van de stikstofuitstoot betekenen een "onrealistische kaalslag". Dat laat land- en tuinbouworganisatie LTO Nederland weten. Minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) stuurde richtinggevende doelstellingen per gebied vrijdag naar de Tweede Kamer.

Die zijn ingrijpend voor voornamelijk boeren. Volgens die doelstellingen moet de uitstoot in Noord-Brabant, de Gelderse Vallei en Limburg met meer dan de helft worden verlaagd. In beschermde natuurgebieden moet de uitstoot zelfs met minstens 95 procent omlaag, en in de ring rondom deze gebieden met 70 procent.

Volgens het RIVM komt 45 procent van de stikstofneerslag uit de agrarische sector. In sommige gebieden zullen veel boeren weg moeten, of op een andere manier hun uitstoot fors moeten verminderen. "De voorstellen van het kabinet betekenen een onrealistische kaalslag. Van het platteland, van de boeren en tuinders, maar ook van de natuur", aldus voorzitter Sjaak van der Tak van LTO Nederland in een verklaring. "Ondanks enkele empathische woorden zien we vooral dictaten van bovenaf, tegen de afspraken in het regeerakkoord. Dat gaat niet werken."

Volgens Van der Tak komt het nieuws hard binnen. "We hebben intensief gelobbyd in het belang van onze leden. Toch constateren we dat er te weinig is gedaan met de breed gedragen, realistische voorstellen die we met sectorpartijen en andere organisaties hebben gedaan. LTO Nederland trekt op dit moment een streep voor het Rijk: hier kunnen we zo niet aan meewerken."

LTO Nederland zegt verder dat het kabinet vastloopt in een juridisch moeras van onwerkbare normen. "De verantwoordelijkheid wordt in de schoenen van de provincies geschoven. De impasse die hierdoor ontstaat helpt de natuur bovendien niet. Dat is zo jammer, zeker omdat er breed gedragen, realistische voorstellen door boeren-, natuur- en ondernemersorganisaties zijn gedaan."

Het kabinet komt nog niet met nieuwe, concrete maatregelen om boeren een steuntje in de rug te geven. Het plan voor boerenperspectief moest de pijn van de stikstofaanpak ietwat verzachten, maar landbouwminister Henk Staghouwer kijkt vooral naar een 'versnelling en prioritering' van de omslag naar de groenere kringlooplandbouw.

Wel overweegt de bewindsman bestaande subsidieregelingen uit te breiden. Het ministerie benadrukt dat de plannen hand in hand gaan met de gebiedsplannen om stikstofuitstoot te verminderen, en de brief van vrijdag dus nog maar het begin is. Het kabinet wil boerenbedrijven ondersteunen die meer ruimte willen nemen voor hun vee, en door technische innovaties groener willen boeren.

Ook komt er mogelijk hulp voor boeren die volledig nieuwe producten of diensten willen aanbieden. Omdat in sommige gebieden wegens de stikstofcrisis nauwelijks ruimte is voor boeren, wordt daarnaast hulp aangeboden voor boeren die willen stoppen of verhuizen.

Het halveren van de stikstofuitstoot zal in gebieden tot grootscheepse veranderingen leiden, bevestigt de natuuranalyse van het ministerie van Landbouw. Voor Brabant, de provincie met de hoogste stikstofuitstoot, ligt een enorme klus - met name rond natuurgebieden zoals De Peel en de Kampina.

In Brabant moet de uitstoot gemiddeld omlaag met ongeveer 46 procent. In beschermde natuurgebieden moet de uitstoot zelfs met minstens 95 procent omlaag, en in de ring rondom deze gebieden met 70 procent.

Minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) stuurde de 'richtinggevende doelstellingen' per gebied vrijdag naar de Tweede Kamer. Ze zijn ingrijpend voor voornamelijk boeren. Volgens het RIVM komt 45 procent van de stikstofneerslag uit de agrarische sector. In sommige gebieden zullen veel boeren weg moeten, of op een andere manier hun uitstoot fors moeten verminderen.

Vandaag valt de Kamerbrief van het Ministerie van Landbouw op de mat, waarin precies staat hoeveel stikstofreductie er nodig is rond natuurgebieden.

Hoe iedere boer getroffen wordt door de maatregelen is nog maar de vraag. Het zal per gebied verschillen. Dat hangt af van de 'cirkel'. Rond elk natuurgebied zal zo'n cirkel worden getekend. Moeten boeren in een straal van één kilometer weg, of twee? Niemand weet het nog.

De zorgen leven niet alleen rond De Peel, waar veel boeren zijn gevestigd. Ook boeren rond de Strabrechtse Heide, de Kampina, het Leenderbos en de Loonse- en Drunense Duinen maken zich flink ongerust. Al zullen daar de gevolgen waarschijnlijk minder groot zijn. Simpelweg omdat de stikstofreductie in die gebieden minder groot hoeft te zijn.

Vorige week lekte al uit dat rond De Peel gedacht wordt aan een vermindering van 70 tot 80 procent. Dan valt moed houden niet mee.

LEES OOK: Boeren wachten met angst en beven op de brief die hun toekomst bepaalt

De ZLTO zegt dat boeren zich grote zorgen maken over de uitkomst van de Kamerbrief vrijdag. Bij 34 procent van de Nederlandse boeren is de bezorgdheid zelfs zo groot dat men zich bedreigd voelt in hun voortbestaan.

"Extra pijnlijk is dat opvallend veel jonge ondernemers de kopzorgen als heftig ervaren", schrijft de ZLTO in een persbericht. Dat blijkt uit een eigen onderzoek van de ZLTO onder de leden.

Veel ondernemers moeten flink investeren om aan de regels te voldoen. Tegelijkertijd neemt hun verdienvermogen af, meent de ZLTO. "De aanzwellende onrust en onzekerheid over de stikstofbrieven van het kabinet doet nog eens een schepje bovenop deze onderzoeksresultaten."

Vijf vragen en antwoorden:

1) Wat staat er in de kamerbrief?
De definitieve berekeningen per gebied. Vanmiddag wordt dus duidelijk hoeveel stikstofuitstoot er per provincie, specifieker rond elk natuurgebied, moet worden teruggedrongen.

2) Waarom moet dit eigenlijk?
In 2019 heeft de Raad van State bepaald dat we te weinig doen om de verslechtering van de natuur aan te pakken. De stikstofuitstoot moet dus flink naar beneden. Dat moet van de rechter.

3) Moeten alleen de boeren hiervoor opdraaien?
Nee, ook het wegverkeer, de luchtvaart en de industrie moeten een bijdrage leveren. Maar de veehouderijen zijn verantwoordelijk voor 45 procent van de uitstoot, dus daar zullen de hardste klappen vallen.

4) Wanneer weten we welke boeren moeten verdwijnen?
Het kabinet doet feitelijk alleen de mededeling. Het is aan de provincie om een plan te maken om de reductie daadwerkelijk te halen. De provincie moet dat plan uiterlijk op 1 juni 2023 klaar hebben. Dan weten we pas welke boeren wellicht gedwongen moeten stoppen.

5) Wat als de provincies daar niet aan meewerken?
Minister van der Wal van Natuur en Stikstof zegt geen keus te hebben. Als de provincies de opgelegde doelen niet halen, zal de minister zelf moeten ingrijpen. Gedwongen onteigening van boeren kan het gevolg zijn

Boeren gaan woensdag 22 juni actievoeren in Den Haag als protest tegen de kabinetsaanpak van het stikstofprobleem. Boerencollectief Agractie heeft daartoe een oproep gedaan en verwacht dat veel boeren zich zullen aansluiten.

Voorman Bart Kemp waarschuwt dat dit ook veel verkeershinder kan opleveren door tractoren op de weg. "De boeren zullen met eigen vervoersmiddelen komen en vaak zijn dat trekkers", zegt Kemp. Hij adviseert mensen die dag per trein te reizen of thuis te werken.

Bij een eerdere protestactie in juli parkeerden boeren enkele honderden tractoren op het Malieveld in hartje Den Haag. De acties moeten er volgens Agractie voor zorgen dat de regering met boeren praat 'over plannen met draagvlak in de sector'.