Een meisje met een verstandelijke beperking krijgt de opdracht om drugspakketjes te bezorgen. Hoe gevaarlijk dat is, heeft ze pas door als het misgaat en ze wordt bedreigd. Een jongen met geldzorgen stelt zijn rekening beschikbaar aan een oudere jongen uit de buurt om grote bedragen over te maken. Waar die bedragen vandaan komen en naartoe gaan weet hij niet. Maar hij weet wel dat hij als beloning elke keer een paar tientjes mag houden. Wanneer hij ontdekt dat het strafbaar is, durft hij dat aan niemand te vertellen.

Criminele uitbuiting begint vaak klein, maar de gevolgen zijn groot. Eerder dit jaar luidde het CKM daarover al de noodklok: alleen al in de dertien steden die zij onderzochten, waaronder Eindhoven en Tilburg, worden vermoedelijk duizenden kinderen en jongeren gedwongen tot strafbare daden. Uit het dinsdag gepubliceerde vervolgonderzoek blijkt dat de herkenning en bescherming van deze slachtoffers tekort schiet.

De politie en het Openbare Ministerie kunnen een belangrijke rol spelen in het tegengaan van mensenhandel en uitbuiting. Maar als slachtoffers van criminele uitbuiting bij hen in beeld komen, is dat vaak vooral als dader. En als ze wél worden herkend als slachtoffer, leidt dat vervolgens bijna nooit tot vervolging van de criminelen die hen hebben aangezet tot strafbare daden.

Snitchverbod is heilig
Denise de Vijlder, operationeel specialist bij Team Mensenhandel van Politie Eenheid Oost-Brabant, herkent ‘helaas’ het beeld dat het rapport schetst. Met haar team probeert ze rechercheurs er bewust van te maken dat iemand gedwongen zou kunnen worden om bijvoorbeeld iets te stelen. “We leggen uit dat ze daarop moeten doorvragen: speelt er iets anders? Moest je dit doen? Van wie? Waar ben je bang voor?”

De politie rechercheert daarnaast zoveel mogelijk ‘om de jongeren heen’: ze proberen informatie te achterhalen over de groepering of persoon die erachter zit. “Van de jongeren zelf moet je het niet hebben. Ze praten nauwelijks over waar ze in zitten, het snitchverbod is heilig.”

Dat de politie slachtoffers sneller leert herkennen en signaleren, is cruciaal volgens CKM-woordvoerder Shamir Ceuleers. En dat geldt ook voor officieren bij het OM, voor wie zaken van criminele uitbuiting relatief nieuw terrein zijn. Maar er is meer nodig. “Als de politie al signalen doorgeeft aan het OM, wat nu meestal niet gebeurt, moet je daar ook iets mee kunnen. Maar het huidige systeem is niet gebouwd op een toename van het aantal slachtoffers. De officieren die gespecialiseerd zijn in mensenhandel, zitten nu al tegen het plafond aan.”

Draaideurcrimineel
Een ander probleem is dat slachtoffers van criminele uitbuiting zichzelf vaak niet als slachtoffer zien. “Daar worden ze ook vaak bang mee gemaakt: het feit dat ze iets strafbaars hebben gedaan,” zegt Daniëlle van Went, zorgcoördinator van het Expertisecentrum Mensenhandel & (jeugd-)Prostitutie (EMP) van Lumens in Eindhoven. “Maar op het moment dat je dat onder dwang hebt gedaan en minderjarig bent, zit het anders qua strafbaarheid.”

Maak slachtoffers duidelijk dat ze slachtoffers zijn, benadrukt Van Went, en benader zo’n jongere niet als veelpleger, draaideurcrimineel of aanwascrimineel. “We moeten de drempel verlagen voor slachtoffers van criminele uitbuiting om de stap te kunnen zetten richting de politie. Anders blijven ze uit beeld.”

Goed voorbeeld
Vanuit de politiek is er veel aandacht voor criminaliteit en hoe criminaliteit onze maatschappij ondermijnt. Criminele uitbuiting kan je daar niet los van zien, zegt CKM-woordvoerder Ceuleers: “Dit zijn eigenlijk de loopjongens en -meiden van ondermijnende criminelen. We zeggen niet dat iedere minderjarige een slachtoffer is, maar iemand kán gedwongen zijn. Alles begint met die vraag.”

Losse investeringen, zoals een paar miljoen extra per jaar of bijvoorbeeld een fte erbij voor uitbuiting bij Politie Oost-Brabant, zijn niet genoeg volgens Ceuleers. “Er is echt een nieuwe structuur nodig. Na ons eerste rapport benoemde minister Yesilgöz dat een mentaliteitsverandering nodig is, dat is mooi. Nu is het tijd dat woorden worden omgezet in daden.”

Dit artikel maakt deel uit van een groot onderzoek van Omroep Brabant en Spot on Stories naar jeugdcriminaliteit in de provincie Noord-Brabant. Wil je ook meedenken of heb je tips voor ons? Mail naar [email protected]

Ben je docent in het voortgezet onderwijs? Help ons dan bij dit onderzoek door deze enquête over veiligheid op scholen in te vullen.