Als de duisternis valt gaan veel mensen een onzekere nacht tegemoet en groeit de vrees dat ze het niet overleven. Buiten het rampgebied heeft niemand een goed beeld. Maar dat zou snel veranderen, mede door buitenlandse hulp. Het dodental staat op 1 februari om middernacht op 85. Dat zou oplopen naar uiteindelijk 1836.

Tienduizenden koeien, schapen en varkens overleefden de kou en het water ook niet. Bijna 5000 huizen en boerderijen werden verwoest, tienduizenden beschadigd. Honderdduizend mensen zijn gevlucht. Velen moeten nog maanden ergens anders wonen. Sommigen kunnen pas terug als een nieuw huis is gebouwd.

In de zwaarst getroffen gebieden is het niet de oorlog die zo veel veranderde maar de watersnoodramp van 1953, nu 70 jaar geleden.

Er is te weinig materieel. Daarom vraagt Nederland hulp aan de NAVO-bondgenoten in Duitsland. Zo wil Nederland 29 helikopters om afgelegen gebieden zoals Nieuw Vossemeer te kunnen bereiken. Ook amfibievoertuigen zijn nodig. Steun komt er van Amerikaanse, Duitse, Engelse en Franse troepen en later ook uit Scandinavië.

Het gaat weer schemeren en het wordt snel donker in het rampgebied. Misschien nog wel duizenden overlevenden zitten in huizen en op zolders en daken te wachten op redding. Verkleumd, doorweekt, hongerig en dorstig. Een deel wordt gered maar anderen zijn reddeloos verloren als hun huis bij de tweede vloedgolf nu wel instort en ze mee worden gesleurd door het ijskoude water. De laatste Brabantse vermiste wordt pas in 1960 teruggevonden in Nieuw Vossemeer.

Vragen blijven. In de puinhopen, huisraad en persoonlijke bezittingen bij Heijningen vinden bergingswerkers een kinderfoto. Er staat een onbekend jongetje op. Pas in 2013 kunnen mensen hem een naam geven.

Nieuwe overstromingen treffen de rampgebieden. Op sommige plekken komt het water nog hoger. Ook plekken die nog nauwelijks getroffen waren zoals Hooge Zwaluwe krijgen nu de volle laag. Het is vloed geworden en de zee kan vrij het land in stromen want dijken ontbreken. Soms komt het water van meer kanten. Een onbekend aantal slachtoffers dat de eerste vloedgolf heeft overleefd, sterft alsnog, terwijl hun verzwakte huizen instorten.

Reddingsacties gaan onafgebroken door in het hele rampgebied. In Klundert zitten drie soldaten en een jongen van 19 jaar in een boot. Plotseling duwt een paard tegen de boot en die kantelt. Alle vier de mannen raken te water en overlijden.

Een groep van zo'n vijftig commando's is ingezet rond Fijnaart. Ze redden tientallen mensen. Ook op afgelegen plekken proberen ze te komen, desnoods zwemmend en met zelfgemaakte vlotten. Op een dijk bij Heijningen probeert commando Johan Willemsen een zwangere vrouw te redden. De uitgeputte soldaat struikelt, verdwijnt onder wrakhout en verdrinkt. De vrouw overleeft de redding maar ze sterft alsnog een maand later aan de ontberingen.

Steeds meer landmachtmilitairen arriveren voor de hulpverlening. Het zijn er honderden die in de middag al in actie komen met dijkherstel en reddingsacties.

Diverse ministers zijn afgereisd naar het rampgebied maar komen ook niet ver. Premier Drees is in Dordrecht, minister van binnenlandse zaken Beel komt naar West-Brabant. Er is gekozen om niet eerst kabinetsberaad te houden maar eerst individueel naar het rampgebied te gaan.

In de getroffen gebieden was het in de ochtend even eb. Maar de vloed komt weer opzetten. Op meer dan honderd plekken zijn dijken gebroken. Daar heeft de zee vrij spel en stroomt het water ongehinderd het volgelopen land in. De vrees neemt toe voor nog meer ellende.

'Enorme bressen in de dijken', en een 'trieste uittocht van mensen en vee'. Nederlanders horen op de radio en lezen in de krant over de ramp. Maar bezoekers aan de bioscoop zien in het Polygoonnieuws pas echt hoe zwaar grote delen van Nederland getroffen zijn. De schatting van het aantal slachtoffers loopt op in deze eerste dagen na de ramp, van tientallen naar honderden doden. Het werden er uiteindelijk 1836.

Journalisten zijn nog niet doorgedrongen tot het rampgebied en stranden. Verslaggever Carel Enkelaar en fotograaf Jan Stevens van de Volkskrant zijn de eersten. Ze regelen een Dakota op Schiphol en cirkelen boven het rampgebied. Hun informatie is een dag later voor het kabinet een belangrijke bron van informatie.

Uit het land van Altena vluchten mensen voor het hoge water. Ze worden opgevangen in Heusden, Waalwijk en Drunen. Vrijwilligers en studenten verstevigen de dijken in het rivierengebied, onder meer rond Besoijen. Zand komt van de Roestelberg.

De Brabantse commissaris Jan de Quay verlaat de centraalpost in Den Bosch en reist naar het westen van Brabant samen met de hoofdingenieur van provinciale waterstaat. Ze kunnen alleen in de droog gebleven plaatsen komen. Nieuw Vossemeer is bijvoorbeeld ontoegankelijk. De Quay is diep onder de indruk en schrijft in zijn dagboek: 'Ontzettend, een ramp, niet te beschrijven' en ook: 'God straft ons zwaar'.

Vanaf vliegbasis Gilze-Rijen stijgt een militair toestel op voor een verkenningsvlucht. Het toestel vliegt over het westen van Brabant: onder meer over Lage Zwaluwe, Zevenbergen en Steenbergen. Personeel aan boord ziet waar mensen in nood zijn en geven de informatie door.

In de loop van de ochtend wordt op steeds meer plekken duidelijk hoe groot de ontreddering, chaos en ravage zijn. Ook het verlies aan mensenlevens wordt indrukwekkend uitgedrukt op een bizarre foto: in een ondergelopen polder bij Heijningen drijft een ledikant, mogelijk van een kind.

Burgmeester Van der Hooft van Willemstad is net als velen, al de hele nacht en ochtend in touw. Hij is aan boord van een schip gegaan en praat via de marifoon met Radio Scheveningen. Het is een van de eerste ooggetuigenverslagen vanuit het rampgebied die de rest van Nederland kan horen.

Alle landmachtmilitairen zijn gemobiliseerd. In het hele land haasten de soldaten zich naar hun kazernes. Dat leidt tot overvolle treinen. Cadetten van de KMA in Breda zijn al dichtbij en trekken naar Klundert voor reddingswerk.

Op 1 februari 1953 kunnen media nauwelijks doordringen tot in het hart van het rampgebied. Het Polygoonjournaal komt de dagen er na op reportage. Televisie bestond nog niet. De beelden werden in de bioscoop vertoond. De reportage kostte zelf ook tijd want de filmrollen moesten na afloop worden ontwikkeld. De makers bezoeken Halsteren. In de film is nog melding van 17 doden. Maar er waren wel veel vermisten. Dat dodenaantal in Halsteren alleen zou oplopen tot 68 mannen vrouwen en kinderen.

In Moerdijk doen ze een vreselijke ontdekking. De zee heeft zelfs de begraafplaats in de dorpskom omgewoeld. Er drijven lijkkisten. Achttien Moerdijkers worden zo, soms jaren na hun dood verdreven van hun laatste rustplaats.

Overal improviseren bestuurders. De burgemeester van Zevenbergen vreest dat er mensen vast zitten in en op huizen. Velen konden geen alarm slaan, telefoon had niet iedereen en veel verbindingen waren defect. Daarom belt hij de commandant van vliegbasis Gilze Rijen met de vraag om een verkenningsvlucht. De commandant op kamp Princebosch weet nog van niks. Door de storm is de stroom uitgevallen en is er geen radio. Vliegen mag niet op zondag. Maar de commandant gaat zijn best doen en belt met de staf in Den Haag. Die geeft groen licht.

Duizenden mensen vluchten uit de ondergelopen gebieden. Met bussen en auto's, te voet. Ze gaan naar het hoger gelegen Bergen op Zoom, Oudenbosch, Roosendaal of Breda en verder weg. Boeren nemen hun vee mee. In tegenovergestelde richting trekken hulpverleners het gebied in. Zo rijdt een vrachtwagen met soldaten uit Roosendaal naar Nieuw Vossemeer, waar aan de Hogendijk huizen op instorten staan en nog mensen binnen zijn.

Via de landelijke radiozenders wordt een bericht omgeroepen van chef-staf Hasselman. Alle soldaten -beroeps, dienstplichtigen en reserve- in het hele land moeten onmiddellijk terugkeren van weekendverlof en zich naar hun kazernes begeven. Ook andere onderdelen van de krijgsmacht, zoals de marine, krijgen bevel om manschappen en materieel in gereedheid te brengen. Het is zondag dus niet overal kunnen de bevelen meteen worden opgevolgd, de meeste mensen zijn thuis.

Door de overstromingen en harde wind is er veel schade ontstaan aan de spoorlijnen in West-Brabant. Masten van de bovenleiding zijn compleet verwrongen bij station Lage Zwaluwe. Een goederentrein is daar ook gekanteld. Treinverkeer met Zuid-Holland is onmogelijk, alleen al door het vele water. Ook onder Bergen op Zoom is de spoordijk weggeslagen over bijna anderhalve kilometer.

In Hooge en Lage Zwaluwe laat de gemeente sirenes afgaan om de bevolking te waarschuwen.

In de polders bij Halsteren zitten bewoners op de daken. Vissers van het Zeeuwse eiland Tholen varen langs en zoeken overlevenden. Een van de bootjes botst op een muur van een ingestort huis en zinkt. Zes mensen verdrinken in het ijskoude water.

Overal is het licht geworden, in het rampgebied liggen dode dieren zoals koeien en varkens. Overal puin en wrakhout. Ook stoffelijke overschotten worden gevonden.

De radionieuwsdienst van het ANP heeft normaal maar een kort bulletin van een paar minuten. Nu blijven ze doorgaan in Hilversum. Het ANP claimt gewoon zendtijd bij de omroepen. Ze worden gebeld door burgemeesters die nog intacte telefoonlijnen hebben. Uit het hele rampgebied komen oproepen om hulp, zandzakken en boten. Alles is geimproviseerd, er is geen centrale coördinatie, in Den Haag moet alles nog op gang komen. Het eerste radiobulletin op deze dag duurt 23 minuten.

Het ANP meldt concreet voor wie de mobilisatiebevelen gelden: beroepspersoneel, dienstplichtigen en reservisten. De soldaten van Oirschot moeten meteen naar hun kazerne, net als de genietroepen van Den Bosch en Geertruidenberg en de commando's van Roosendaal. Het ANP gebruikt het woord 'watersnood'. Generaal Warringa handelt op eigen houtje, de militaire top in Den Haag is onbereikbaar want het is weekend.

Generaal Warringa de bevelhebber van de koninklijke landmacht in Noord Brabant laat alle soldaten terugkeren van hun weekendverlof. Zijn bericht wordt voorgelezen via de radionieuwsdienst van het ANP.

De radionieuwsdienst van het ANP meldt dat het westen van ons land is getroffen door een ramp.

Nederland hoort voor het eerst van de gebeurtenissen. Maar alleen over dijkdoorbraken en vluchtelingen. Nog niets over slachtoffers, de berichten zijn nog niet doorgedrongen omdat grote delen van het rampgebied zijn afgesloten van de buitenwereld en zonder stroom en telefoon zitten. Hulpverleners zijn nog niet doorgedrongen tot de gebieden en het wordt pas langzaam licht.

Het is nog donker als 45 commando's van de Engelbrecht van Nassaukazerne uit Roosendaal in actie komen. Ze zijn via Fijnaart aangekomen aan de rand van het rampgebied. De weg is onzichtbaar geworden en ze rijden in een sloot. In de Ruigenhilpolder stranden ze met hun truck. De soldaten besluiten te voet verder te gaan in het ijskoude water. Ze pakken een lang touw en houden dat met zijn allen vast. Wadend door de polder gaan ze naar Willemstad. Onderweg splitsen ze op.

Polders in de Biesbosch en ten noorden van Waalwijk overstromen. In Dussen vallen doden. Een vader en zijn twee zoons verdrinken. In sommige Altenadorpen is er tijdig gewaarschuwd voor overstromingen. Inwoners van Nieuwendijk en Almkerk zien het water komen en zoeken een veilig heenkomen.

Buiten het rampgebied dringt door dat er iets ergs is gebeurd. Maar over slachtoffers is weinig bekend. Overal zijn telefoonlijnen uitgevallen. Dorpen als Nieuw Vossemeer zijn afgesneden van de buitenwereld. De provincie Noord-Brabant heeft een crisiscentrum opgezet. Ook de commissaris van de koningin is inmiddels wakker. Bij de koninklijke landmacht bereiden ze zich voor op grootschalige steun. Het is de bedoeling alle weekendverloven in te trekken en militairen op te roepen naar de kazernes te komen. Wachten is nu op de Hilversumse radio die pas om acht uur kan gaan uitzenden.

De situatie is onoverzichtelijk. Brandweer en politie, gemeenteambtenaren en burgemeesters proberen overal hulp te verlenen. Vrijwilligers komen spontaan in actie. In Heijningen stapt een kastelein in zijn bootje. Samen met een buurtbewoner varen ze langs plekken waar mensen vast zitten. Ze verrichten heldendaden met gevaar voor eigen leven. Dat gebeurt op meer plekken.

Brandweerlieden rijden met sirene over de dijken in Heijningen en zien geen hand voor ogen. Ze hebben alleen het licht van hun koplampen. Overal loslopend vee. Verdwaasde slachtoffers vragen om hulp voor buren die nog vast zitten in huis of op daken. Lichamen spoelen aan tussen het wrakhout.

Op zeker 14 plekken breekt de dijk door bij Hank. Dorpsbewoners vluchten naar het klooster. Een vader probeert zijn zoontje van vijf te redden. Ze verdrinken beiden voor de ogen van zijn vrouw en dochter. Ook in Raamsdonksveer stroomt water het dorp in. Huizen storten in.

Niemand heeft overzicht, de hulpverleners gaan rijden naar het rampgebied. In Willemstad wachten ze de hulp niet af en breken ze een depot open met noodgoederen.

Brandweerlieden zien bij Klundert dat de school deels is ingestort. Op een drijvend dak zitten een man, vrouw en kinderen. Als de man een touw pakt, kantelt het dak en verdwijnt het hele gezin in de golven. Ze zijn kansloos tussen het wrakhout.

Sirenes loeien. Dijken breken door bij Klundert. Een gezin aan de Langeweg komt om: vader moeder en zeven kinderen.

Het ANP stuurt een persalarm. Op alle telexen op de krantenredacties rinkelt een belletje, maar niemand hoort dat omdat het weekend is. In het bericht staat: 'In Willemstad is de noodtoestand afgekondigd. De polders Ruygenhil en Oud Heyningen lopen vol. De hulp van militairen is ingeroepen, de elektriciteit is uitgevallen. Willemstad loopt onder'.

Op meer en meer plaatsen breken dijken door. Op de kazerne in Roosendaal is de aalmoezenier wakker gebeld vanuit Willemstad. De commando's op de kazerne maakt hij wakker. Stroomopwaarts in Keizersveer bij de Pontonnierskazerne komen genie-militairen in actie. Ze hebben bootjes.

De dam in Willemstad begeeft het, water stroomt het stadje in. De burgemeester belt de militair bevelhebber in Brabant. Die zegt niks te kunnen doen zonder een bevel uit Den Haag.

Brandweerlieden proberen in de laaggelegen polders mensen te redden, maar de stroming is te sterk. Een golf vaagt een moeder met kinderwagen weg. De baby kan nog net gered worden door een brandweerman, maar die gaat ook kopje onder. Hij moet de baby loslaten en kan zichzelf vasthouden aan een boom. In de polder verdrinken hele families, ook de brandweercommandant sterft in het ijskoude water.

In steeds meer gemeentes laat de brandweer sirenes af gaan en ook de kerkklokken luiden. Maar door de harde wind draagt het geluid niet ver. De Fijnaartse brandweer is uitgerukt. Brandweerlieden proberen met zandzakken aan de westkant van de gemeente de dijken te verstevigen. Rondom Heijningen vallen slachtoffers. De harde wind en duisternis bemoeilijken de situatie. Er is niks te zien en te horen. Vanuit Tholen bellen ze de politiecommandant in Halsteren wakker. Die alarmeert burgemeester en brandweer.

De dijk bij de molen in Nieuw Vossemeer bezwijkt. De molenaar en zijn gezin verdrinken. Een vloedgolf verwoest nog meer huizen. Velen worden verrast in hun slaap. Op de Kortendijk vallen zeven doden en op de Pelsendijk sterven 23 mensen in het ijskoude water. Aan de overkant op eiland Tholen zien ze ineens het waterpeil zakken, een teken dat er ergens dijken breken en polders volstromen.

Aan het Volkerak breken dijken. De fortwachter van Sabina, zijn vrouw en twee dochters en kleinzoon verdrinken. In de gebieden die overstromen vallen telefoonverbindingen uit. De burgemeester van Willemstad belt het nummer van de garnizoenscommandant in Bergen op Zoom maar krijgt geen contact.

Ook uit dieper in het binnenland komen berichten over dijkdoorbraken en onderlopende polders, zoals Oosterhout en Raamsdonksveer en Drimmelen en omgeving. Daar evacueert de politie bewoners.

De burgemeester van Willemstad belt zondagochtend 1 februari in alle vroegte zijn collega in buurstadje Klundert over het naderend onheil. Ook waarschuwt hij de Commissaris van de Koningin, maar die besluit te gaan slapen. In Willemstad wordt snel een dam van zand gemaakt. De wachter van Fort Sabina belt met de marechaussee en vraagt om hulp voor zijn gezin, mocht het fout gaan.

De dag van tevoren -zaterdag 31 januari- is het al duidelijk dat er gevaarlijk noodweer op komst is. Lichtschepen op de Noordzee meten rond 21.00 al windkracht 11 en 12: orkaankracht. Langs de kust windstoten van 135 kilometer per uur. Het is springtij, het waterpeil komt ongewoon hoog. Het KNMI verzendt waarschuwingstelegrammen, maar weinig mensen hebben een abonnement, bovendien zijn de postkantoren dicht.

In Willemstad en Nieuw Vossemeer alarmeren burgemeesters hun ambtenaren en de politie dat er gevaarlijk weer op komst is. Aan het einde van de avond worden op de radio waarschuwingen voorgelezen van het KNMI over gevaarlijk hoog water. Het zijn de laatste berichten. Om middernacht gaan alle Hilversumse zenders uit. Televisie bestond nog maar een jaar in ons land.

Dan zien de eerste mensen het fout gaan. In de Eendracht die stroomt tussen Zeeland en Brabant gaat het waterpeil snel omhoog. Gevaarlijk snel.

Journalist Kees Slager maakte een reconstructie van de ramp dankzij ooggetuigen en verslagen. De gebeurtenissen in dit blog zijn een bewerking uit De Ramp (2003) en Watersnood (2010).