De tienduizenden arbeidsmigranten in Brabant zijn cruciaal voor onze economie. Toch worden ze behandeld als tweederangs burger. Journalist Zoran Bogdanovic duikt in de wereld van dakloze arbeidsmigranten, louche uitzendbureaus en rechtenschendingen op de werkvloer.

Zoran ontmoette Joanna negen maanden geleden. Voor die tijd werkte Joanna als tomatenplukker in kassen. In haar bikini, want het kon er wel 40 graden worden.

Haar laatste baan was orderpicker bij een distributiecentrum. Naar eigen zeggen werd ze ontslagen toen ze haar tasje met paspoort en bankpas kwijtraakte. “Die maandag en dinsdag was ik naar de bank en de politie gegaan om mijn papieren weer op orde te krijgen. De rest van de week ging ik weer werken, maar op de vrijdag kreeg ik een mailtje. Ik was ontslagen.”

Onmisbaar voor de arbeidsmarkt
Joanna's verhaal lijkt op dat van veel arbeidsmigranten. De vraag naar arbeid is enorm door de groeiende economie. De industrie, distributiecentra, bouwbedrijven en kassen zijn constant op zoek naar goedkope arbeidskrachten. Via uitzendbureaus worden mensen geworven in hun thuisland: vaak Polen, maar ook andere Oost-Europese landen. Hen wordt werk en onderdak beloofd, maar zodra het werk wegvalt, verdwijnt vaak ook het dak boven het hoofd.

Terwijl arbeidsmigranten onmisbaar zijn voor de economie, worden hun rechten op grote schaal geschonden. De arbeidsinspectie controleerde de afgelopen drie jaar 1304 uitzendbureaus en constateerde overtredingen bij 67 procent van de bureaus. Vooral buitenlandse arbeiders zijn slachtoffer van onderbetaling, uitbuiting en werken zonder vergunning.

Inwisselbaar
De regio Tilburg kent zo’n 10.000 arbeidsmigranten. De praktijk leert dat deze groep makkelijk inwisselbaar is. Ziekte of afwezigheid van een dag of twee kan al reden zijn voor ontslag. Of er is even geen werk meer: wie niet meteen aan een andere baan kan komen, belandt op straat.

En dit probleem is sinds corona groter dan ooit tevoren. Alleen al in 2023 sliepen meer dan 300 arbeidsmigranten in Tilburg op straat, zo blijkt uit cijfers van Stichting Barka, die dakloze arbeidsmigranten bijstaat. Deze groep heeft geen recht op daklozenopvang, omdat ze niet langer dan vijf jaar in Nederland wonen.

'Ik wil niet stelen'
Zoran ontmoette de Poolse Joanna bij Stichting Broodnodig. Aan haar zij een Poolse man van middelbare leeftijd met een grijze baard. Ze slaat haar arm om hem heen. “Tomek* is mijn beste vriend. Hij kiest ervoor om dakloos te zijn. Zelf hoop ik snel een nieuwe baan te vinden. We slapen met twee anderen in een geïmproviseerd tentenkamp. Daarvoor sliepen we in een park waar andere daklozen sliepen, maar daar werd te veel gedronken en drugs gebruikt.”

In de maanden erna stuurt Joanna appjes van haar leven in de buitenlucht:

• “Iemand heeft mijn powerbank gestolen. Ik zit in een hotellobby op te laden.”
• “Lieve restaurantmedewerkers brengen ons eten na sluitingstijd. Vanavond eten we sushi!”
• “Mijn fiets is gejat. Of ja, geleend zonder terug te brengen. Derde keer deze zomer.”
• “Ik ben bedreigd door iemand uit het kamp. Hij blijkt ook de dief te zijn. We gaan ergens anders heen.”
• Daarna appt ze een foto van een tweepersoonstent, verstopt tussen de bosjes.

Joanna overleeft door flesjes en blikken op straat te verzamelen. “Ik wil niet stelen”, appt ze. Anderen doen dat wel. “Als ik daaraan begin, blijf ik verslaafd aan deze manier van leven. Ik wil door.” Ze blijft haar cv naar uitzendbureaus sturen, maar vindt geen gehoor.

Eigen kamer
Net voor de winter aanbreekt, krijgt Joanna dan eindelijk een baan als orderpicker. Vorige werkgevers konden haar niet bereiken, omdat op haar cv een oud nummer stond. “Omdat ik op straat leefde had ik geen toegang tot een computer. Geen wonder dat werkgevers me niet konden bereiken, kurwa!”

Haar kamer heeft een stoel, een bed, een klerenkast en een bijzettafeltje. “Nooit gedacht dat ik dit zou zeggen, maar dit is alles waar ik het afgelopen half jaar van droomde.” Nu heeft Joanna een douche. Ze hoeft ze niet meer water op de barbecue te verwarmen om zichzelf te wassen. Niet meer de bosjes in om te plassen. Er is weer tijd voor hobby’s.

In de hoek van de kamer liggen verftubes en kwasten, gedoneerd door Stichting Broodnodig. “Ik schilder graag op lege flessen. Die wil ik cadeau geven aan mijn vrienden.” Toch durft Joanna nog steeds niet te dromen van een stabiele toekomst. “Stel dat ik door mijn diabetes weer flauwval… Misschien ontslaan ze me wel weer. Want ja, ik ben zo vervangen door een ander.”

*Om de privacy van de dakloze mensen te bewaren, worden in dit verhaal niet hun echte namen gebruikt. Dit verhaal verscheen ook bij Omroep Tilburg.