Als jonge gevangenenbewaarder van 25 jaar oud stapte Ton Mink uit Dongen in 1971 voor eerst binnen in het Bredase huis van bewaring. Al snel kwam hij in aanraking met ‘de drie van Breda’, drie oorlogsmisdadigers die er een levenslange straf uitzaten. Met een van hen, Ferdinand aus der Fünten, ontstond in de loop der jaren een bijzonder contact. “Na verloop van tijd spraken we elkaar aan met je en jij. Ik noemde hem Ferdi en hij sprak mij aan met Herr Mink.”

Sadistisch
Aus der Fünten leidde tijdens de Tweede Wereldoorlog de deportatie van ruim 100.000 Joodse Nederlanders naar de vernietigingskampen. Vanwege zijn sadistische optreden, werd hij uiteindelijk veroordeeld tot de doodstraf.

Hoewel hij zijn cipier regelmatig toevertrouwde dat hij liever de kogel had gehad, werd hij gered van het vuurpeloton door koningin Juliana die weigerde het vonnis te ondertekenen. De voormalig SS-officier sleet daarna ruim 36 jaar van zijn leven in een Bredase cel. Hij overleed in 1989 in Duitsland, drie maanden nadat hij was vrijgelaten.

Schijn
In de op de werkelijkheid gebaseerde tv-serie speelt de Duitse acteur Jacob Diehl op weergaloze wijze de rol van de Hauptsturmführer. Als Aus der Fünten houdt hij de schijn op dat de voorzitters David Cohen en Abraham Asscher van de Joodse Raad met hem kunnen onderhandelen.

In werkelijkheid is hij volstrekt niet geïnteresseerd in het lot dat de Joden te wachten staat. Voor de SS-officier is de Joodse Raad een efficiënt middel om zoveel mogelijk Nederlandse Joden te registreren en af te voeren.

Nieuwsgierig
“Die felle blik in zijn ogen en die dwingende houding herken ik”, zegt Ton terwijl hij naar een fragment van de EO-serie kijkt. “In de gevangenis zagen we een andere man die zich aan de regels hield. Natuurlijk wisten wij dat hij niet vast zat voor de diefstal van een pakje boter. Maar wanneer je dagelijks met hem te maken hebt, denk je daar niet voortdurend aan. Dat kan ook niet want dan zou je je werk ook niet kunnen doen. Toch vond ik hem op de een of andere manier altijd schizofreen.”

Ton denkt na over de keren dat hij in Tilburg speciaal pijptabak voor ‘Ferdi’ ging kopen, hem op latere leeftijd hielp om zijn steunkousen aan te doen en over de wandelingen die hij met hem door de stad maakte voor controles in het Ignatiusziekenhuis.

“We waren zeker geen vrienden maar ik had een werkbare relatie met hem gevonden. Bizar eigenlijk, maar in die tijd werd er veel minder gepubliceerd over de oorlog dan nu. Ik was, zeker in het begin, nieuwsgierig naar de man.”

'Straalbezopen'
De oud-cipier kan zich één gesprek herinneren waarbij hij Aus der Fünten confronteerde met zijn oorlogsverleden. Aanleiding was een foto van de mensonterende ontruiming van de Joodse psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch in 1943. Op de afbeelding was te zien hoe de nazi-officier een patiënt de trein naar Auschwitz in schopt. Ton Mink confronteerde Aus der Fünten met de foto die hij had ontdekt in een boek in de bibliotheek.

“Hoe kun je zoiets doen? Heb geen last van je geweten?”, vroeg Ton aan hem. “Ik was straalbezopen”, antwoordde de oud-SS'er in het Duits. “Ik realiseerde me dat hij zich dus van tevoren moed moest indrinken voor zijn daden. Daarmee gaf hij aan dat hij wist dat hij fout zat, terwijl hij officieel nooit spijt heeft betuigd. Dat heb ik nooit begrepen. Deze serie is wat dat betreft voor mij weer een openbaring.”

De tweede aflevering van De Joodse Raad is op zondag 17 maart om 21.20 uur te zien op NPO 1. De serie is ook te zien op NPO Start en NL Ziet