De streep door de gebiedsaanpak van provincies door het kabinet kwam dan niet als donderslag bij heldere hemel, toch zorgde het nieuws woensdag voor opgetrokken wenkbrauwen. En zorgen, dat ook.

Want dat Nederland veel beter moet zorgen voor haar natuurgebieden werd al duidelijk toen er ook een streep ging door het Programma Aanpak Stikstof in 2019, na een uitspraak van de Raad van State. Na die uitspraak belandde het land in een stikstofcrisis.

Investeren in natuurkwaliteit dus. Maar hoe? In elk geval niet met regels die door Den Haag zijn opgelegd, vond verantwoordelijk minister Christianne van der Wal. Er moest 'van onderaf’ worden nagedacht over de herinrichting van het land. Want wie weet nou beter wat nodig is dan provincies zelf, die hun natuurgebieden het beste kennen.

Was het de heilige graal? Nee, zegt Janssen, maar na veel pijn en moeite werd er wel gestart met gebiedsprocessen. “Stikstofreductie werd daarbij als heel belangrijk gezien, maar er werd ook nagedacht over water, biodiversiteit en klimaat. Samen oplossingen vinden voor problemen die je met algemene maatregelen niet vindt. Een soort landinrichting 2.0.”

En die nieuwe landinrichting, of ‘wederombouw’ van het platteland, zoals Janssen het noemt, is van cruciaal belang om de problemen rond landbouw, natuur, water en klimaat het hoofd te kunnen bieden. “Oorzaken van teveel stikstof, het type landbouw en de bijzondere natuur verschilt per gebied en vraagt maatwerk.” Iets waar de provincies op verzoek van het Rijk hard mee bezig waren.

LEES OOK: Streep door stikstofaanpak provincie, kabinet stopt met natuurbeleid

Het zogeheten 'Nationaal Plan Landelijk Gebied' mag dan geschrapt zijn, de opgave blijft bestaan en de doelen ook. “Maar met welk beleid de doelen nu wel gehaald worden, blijft onduidelijk", vindt Janssen.

Naast het gebrek aan beleid, is er vooral ook een gebrek aan geld. Want de beschikbare miljarden voor de provincies werden eerder al weggestreept in het hoofdlijnenakkoord. Volgens minister Wiersma ‘konden de plannen van de provincies dus toch al niet worden uitgevoerd’.

Moet Brabant de gebiedsplannen dan maar stopzetten? Nee, zegt Janssen. Juist Brabant heeft bewezen dat het ook op eigen, regionale kracht goede zaken voor natuur en landbouw kan bereiken.

“Toen staatssecretaris Henk Bleker in 2011 fors bezuinigde op de aanleg van nieuwe natuur, besloot Brabant daar niet in mee te gaan. Verschillende partijen, boeren, natuurorganisaties, waterschappen en provincie kregen het voor elkaar om 240 miljoen op tafel te leggen om dat de doen, wat Bleker naliet. Het latere Groen Ontwikkelfonds Brabant is daaruit voortgekomen. Daar hoop ik nu ook op.”

LEES OOK: Waterschappen bezorgd over schrappen van natuurplannen door kabinet

Want de problemen zijn de afgelopen jaren in Brabant niet kleiner geworden. Zo mogen boeren bijvoorbeeld minder mest uitrijden van Brussel omdat de waterkwaliteit nog steeds heel slecht is. “Als je het politiek anders wil aanpakken, dat mag natuurlijk. Maar dat er nog geen begin van een nieuw plan is, is wel heel ernstig”, zegt Janssen. En gevaarlijk.

Janssen vat het kort samen: “Warme woorden, koude sanering.” Oftewel: Als er niet snel een oplossing of aanpak komt voor het herstellen van kwetsbare natuur hebben de warme woorden voor de boerensector, en dan met name de melkveehouderij, geen enkele zin meer. Dan leggen veel melkveehouders het loodje. “Want de juridische werkelijkheid verandert namelijk niet", aldus Janssen.

Het wrange is dat ontbrekend beleid en geld zorgt voor een versnelde afvloeiing van boeren die het goede doen voor natuur. Het zijn in de praktijk immers vaak de grote, kapitaalkrachtige bedrijven die met hulp van de bank overeind blijven ten koste van de kleinere.

“Dat niet handelen, leidt uiteindelijk tot verdere schaalvergroting onder boeren. Feitelijk raken we dan alleen maar verder af van wat we willen.”

Het meest pijnlijke aan het verhaal is dat dit niet nieuw is. Aan het einde van de jaren zeventig was er al sprake van een mestprobleem. Teveel vee op te weinig grond. Ook akkerbouw en tuinbouw zijn steeds intensiever geworden door gebruik van bestrijdingsmiddelen en water.

Was het oorspronkelijke plan dan alleen maar hosanna? "Tuurlijk niet”, zegt Janssen. “Het was niet de oplossing voor alles. Maar het keek wel verder dan stikstof alleen en probeerde landbouw en natuur weer in balans te brengen. Hier een streep door zetten, leidt tot een vicieuze cirkel waarbij we weer helemaal van vooraf aan kunnen beginnen.”

Wat doet stikstof met de natuur? Boswachter Erik de Jonge legt het uit.