Ironisch genoeg ligt het bedrijf van Lagendijk en zijn vrouw aan de Toekomstweg in Diessen. Maar van een toekomst is geen sprake meer. Na jaren van onrust en het hoofd nauwelijks boven water kunnen houden was het de Landelijke Beëindigingsregeling Veehouderij (LBV) die het gezin heeft gered. “We hoorden twee maanden geleden dat we aan de regeling mochten meedoen. Dat was wel een opluchting”, zegt Rik Lagendijk na een stilte.

Stil is hij van alles wat er de afgelopen weken is gebeurd. Het afscheid nemen van het personeel, het sluiten van de boerderijwinkel en het vertrek van de koeien. Allemaal in de week dat ook de rechtbank zich boog over zijn zaak. Waar hij als verdachte in de beklaagdenbank zat. De NVWA kwam in 2022 controleren op het bedrijf en keek naar de boeken van 2020 en 2021. In 2020 had hij meer koeien in de stal dan waar hij fosfaatrechten voor had. Een overtreding van de Meststoffenwet dus.

Futuristische, duurzame stal
Het begon allemaal zo mooi. In 2015 begon Rik aan de bouw van een supermoderne stal voor zijn koeien. Een stal waar de koeien extra veel ruimte hebben. Qua dierenwelzijn helemaal top en ook de uitstoot van stikstof ging flink naar beneden. De stal was zo futuristisch, dat er eigenlijk nog geen vergunningen voor bestonden. De stal werd gebouwd als 'proefstal', en als voorwaarde werd gesteld dat deze uitgebreid getest kon worden. En om goed te testen moet er worden uitgebreid.

De nieuwe stal werd geschikt voor 250 koeien. 100 koeien meer dan dat hij op dat moment had. En toen kwam er op 2 juli 2015 een aankondiging dat er productiebeperkende maatregelen zouden komen. Na het afschaffen van het Europese Melkquotum, breidden zoveel boeren uit, dat Nederland door het Europese fosfaatplafond schoot. Teveel koeien en dus teveel mest. Het aantal koeien moest aan banden worden gelegd.

“Ik maakte mij toen nog niet zoveel zorgen”, zegt Rik. “Alles was immers al rond. Maar toen kwam er tweeëneenhalfjaar onzekerheid, waarin we niet konden uitbreiden. En die uitbreiding was wel heel hard nodig, want er lagen afspraken met de bank. Stevige afspraken met een forse aflossingsverplichting.”

Loftrompet vanuit Europa
In de tussentijd is de stal klaar en buitelen politici over elkaar heen om de loftrompet te steken. Rik krijgt zelfs bezoek van alle Europese Landbouwministers samen die zijn nieuwe stal roemen. Het is hét toonbeeld van hoe het zou moeten met de melkveehouderij in Europa, zeggen ze.

In januari 2018 is het fosfaatrechtenstelsel een feit. Boeren krijgen fosfaatrechten toegekend op hun situatie van 2015. Rik moet dus koeien wegdoen, waarvoor hij geen rechten heeft. Laat staan dat hij de 100 extra koeien er nog bij kan zetten. Fosfaatrechten kopen voor alle dieren kost hem meer dan een miljoen. Een bedrag dat hij niet heeft.

Rik start verschillende juridische procedures. “Vooral omdat ik had gehoopt dat er voor boeren zoals ik wel een overgangsrecht zo komen. Toen ik aan de bouw van die nieuwe stal begon was er nog helemaal geen sprake van productiebeperkende maatregelen.” Maar alle hoop blijkt vergeefs. “Om mij heen zag ik steeds meer boeren zaken verliezen en toen wist ik dat ik zelf iets anders moest proberen.”

Loonmelkconstructie
Dat doet hij. Hij bedenkt een loonmelkconstructie. Zo kan hij fosfaatrechten van andere boeren benutten en die dieren in zijn eigen stal zetten. De bank lijkt het er in eerste instantie mee eens. Maar als Rik denkt dat het allemaal toch nog goed komt, trekt de bank de stekker eruit. ‘Interne regelgeving’ zou het niet toestaan. “Ik moest dan alsnog tachtig procent van de fosfaatrechten in eigen beheer hebben. Dat ging ik natuurlijk niet redden. De bank kwam daar ook wel rijkelijk laat mee. Ik moest toen op zoek naar een alternatieve financier."

In aanloop naar die loonmelkconstructie heeft Rik inmiddels al wél meer koeien in zijn stal. Iets dat hem duur komt te staan als de NVWA onderzoek komt doen. En zo belandt hij als verdachte in een rechtszaal. Ja, hij overtrad de regels, maar hij wordt ontslagen van alle rechtsvervolging. In strafrechtelijke zin heeft Rik geen schuld aan het overtreden van die Meststoffenwet.

Wel gelijk, geen toekomst
Het doet hem deugd, die uitspraak. Maar de pijn van de afgelopen jaren overheerst. Rik probeerde het nog met private investeerders. Mensen die bereid waren om geld in zijn bedrijf te steken omdat zij er wel in geloofden. Maar na drie jaar moet dat geld weer terug. “De bank wil niet helpen. Toen we vorig jaar zomer financieel weer zo klem zaten hebben we besloten dat we het gewoon niet meer trokken. Gelukkig hoorden we twee maanden geleden dat we mee mogen doen aan de LBV. Zo kunnen we er met de minste financiële schade uitkomen.”

En dus is het klaar. De droom die er niet kwam. In elk geval niet zoals gehoopt. Binnenkort wordt de stal helemaal afgebroken. “Daar heb ik de komende maanden nog wel werk aan ja. Aan de stal en aan het laten intrekken van de vergunningen. En daarna moet ik maar zien. Er komt de komende periode vast weer iets op ons pad."