Het primitieve speelgoedtreintje van Gerhard van de Rhoer speelt een prominente rol in de expositie 'Spelen en Schuilen in Oorlogstijd' in het Speelgoedmuseum in Oosterhout. Mattie Broekmans (68) uit Oosterhout stuitte erop in Museum Rotterdam. Hij ontdekte een verrassende link met zijn eigen oom en tante in Oosterhout. "Oom Harry en tante Jo hadden Joodse onderduikers in huis", vertelt Mattie. Het blijkt om de ouders van Gerhard te gaan.

Gerhard groeit op in Rotterdam. Als zijn stad op 14 mei 1940 wordt gebombardeerd, probeert het gezin te vluchten naar Engeland. Tevergeefs. Twee jaar later worden zijn opa’s en oma’s vermoord in de concentratiekampen Auschwitz en Mauthausen. Vader Bram en moeder Leni zijn ten einde raad.

“Onderduiken was de enige weg om te overleven”, vertelt Gerhard. Met de hulp van een vriend duiken vader en moeder onder in Oosterhout, bij de oom en tante van Mattie. Gerhard wordt, tot zijn grote verdriet, gescheiden van zijn ouders. De 2,5-jarige komt terecht op een kindercrèche in Breda. “Ik was een soort wees.”

Zijn ouders zijn omgekomen tijdens het bombardement van Rotterdam, is de leugen die daar wordt verteld. Ook krijgt Gerhard een andere naam, zodat hij zorgeloos met vriendjes buiten kan spelen. “Ik heette plots niet meer Gerhard van de Rhoer, maar Gertie de Boer.”

Soms wordt Gerhard naar zijn ouders onderduikadres gebracht, waar hij in de woonkamer speelt. “Door een spleetje in de schuifdeuren konden zij stiekem naar mij kijken. Dat was het enige contact dat er was.”

Om toch contact te houden met zijn zoontje, knutselt vader Bram van een blikje, hout en garenklosjes een speelgoedtreintje in elkaar. “Het was voor hem een manier om de tijd door te komen”, weet Gerhard. “Niemand wist hoe lang die oorlog zou gaan duren.”

Het treintje zorgt ervoor dat Gerhard kind kan zijn in een moeilijke periode, maar: “Ik vond het wel zwaar en groot speelgoed", biecht hij op. "Maar een gegeven paard moet je niet in de bek kijken”, lacht hij.

In september 1944 wordt Gerhard door zijn moeder opgehaald in Breda. “Ik zei netjes ‘Dag, mevrouw’, maar had geen idee wie zij was.” Hij aarzelt, maar als ze vertelt dat ze uit Rotterdam komt, gaat hij toch met haar mee. Een spannende fietstocht volgt, waarbij Gerhard zijn speelgoedtreintje stevig vastklampt.

“Er was tijdsdruk, want de Duitsers zeiden dat ze de brug over het Wilhelminakanaal ’s middags zouden opblazen, om de opmars van de geallieerden te dwarsbomen.” Gerhard en zijn moeder verdwalen op de Teteringse Heide, maar weten wonder boven wonder op tijd het schuiladres te bereiken. Een maand later bevrijden de Polen Oosterhout. Gerhard woont inmiddels in Nijmegen.

Zijn speelgoedtreintje is tot en met Dodenherdenking te zien in het Speelgoedmuseum in Oosterhout. Na 4 mei verhuist het terug naar Museum Rotterdam.