Op dit moment zitten er naar schatting zo’n 1600 mensen met allerlei soorten stoornissen in het tbs-systeem. De instroom neemt toe. Maar je kan er dus ook uit komen. Als je verandert, net zoals Henk.

“Het gaat er om het delictgevaar omlaag te brengen. Dus mensen leren omgaan met de stoornis, waardoor ze minder snel ontsporen”. Dat zegt Abdel Ytsma, de advocaat van Henk. Ytsma staat met zijn kantoorgenoten van bureau TBS Advocaten uit Amsterdam ongeveer 15 procent van de 1.600 tbs-gestelden in Nederland bij.

Stoornis
“De stoornis zelf is niet zo belangrijk. Sommigen zijn zo geboren, sommigen ontwikkelen zich zo. Tbs is niet bedoeld om mensen te genezen”. Dat is ook de boodschap van de tbs-klinieken in Nederland.

Tbs is uiteindelijk bedoeld om het herhalingsgevaar omlaag te brengen en niet om van de veroordeelden modelburgers van te maken.

Uitzonderlijk
Henk is inmiddels 72. Bij hem stonden de seinen al lang op groen. Deskundigen zien eensgezind dat hij positief is veranderd.

Hij hoort tot de mensen die definitief uitstroomden, zoals dat heet. Dat zijn er aardig wat. Jaarlijks zo tussen de 110 en 130 personen, volgens de officiële cijfers van de DJI (Dienst Justitiële Inrichtingen). Een tbs duurt gemiddeld zo’n 9,5 jaar. In dat opzicht is Henk met zijn ruim 40 jaar een uitzonderlijk geval.

Stilletjes
Overigens gebeurt zo’n vrijlating bijna altijd geruisloos. De buitenwereld, zoals journalisten en slachtoffers, volgen iemand zelden tot het einde. “Meestal gaan ze er stilletjes en anoniem uit”, zegt Ytsma.

Bij Henk leek het lange tijd een hele andere kant uit te gaan. De deur naar buiten was potdicht. Hij was zelfs al verhuisd naar de Longstay in het dorp Zeeland. Dat wordt vaak als eindstation gezien. Daar zitten tbs’ers die nauwelijks nog vooruitkomen. ‘De behandeldruk is laag’, zoals de instelling het zelf omschrijft. Henk woonde daar ruim tien jaar en had er oud kunnen worden.

En toen kwam de doorbraak. “Henk zag na een tijdje wat voor leed hij had aangericht. Het kwartje viel. Bij sommigen slaat het aan en dan zien ze het licht”.

Stapjes
Hij maakte vanaf 2017 stapjes die stappen werden: letterlijk. “Je begint met begeleiders en medewerkers om je heen. Eerst ga je met mensen van justitie naar buiten, daarna met medewerkers van de kliniek. Vervolgens wordt de bewegingsvrijheid steeds groter. Van honderd meter rond de instelling naar een kilometer", legt Ytsma uit.

"Stapje voor stapje wordt de cirkel steeds groter. Van plaatselijk verlof naar landelijk begeleid verlof. De volgende stap is onbegeleid verlof. Eerst werkverlof en daarna ontspanningsverlof. Je groeit erin. Ze zeggen ook wel eens: ga maar boodschappen doen voor de afdeling. Het is vooral wennen en dan zie je ook gekke dingen.”

LEES OOK: Henk vrijgelaten na meer dan 40 jaar tbs: 'Succes in uw verdere leven'

Regels
Ze krijgen ook mee wat er buiten gebeurt. In de kliniek is gewoon televisie. Als terugkerende tbs’er lig je wel onder een vergrootglas. “Iedere scheet die je laat bij wijze van spreken wordt vastgelegd in dagrapportages.” Je leven bestaat uit regels en afspraken.

Advocaat Ytsma benadrukt dat terugkeren in de samenleving dus niet plotseling gaat. “Ze worden niet compleet verrast. Het is niet zoals iemand die uit coma ontwaakt.”

Hij ziet dat tbs’ers vaak wel een gevoel van afstand ervaren. “Dat ze niks meer betekenen, voor bijvoorbeeld hun kinderen en in de samenleving op een zijspoor zijn gezet”.

Strippenkaart
Voor Henk, maar ook voor andere mensen in tbs, is het even wennen om na al die jaren in een andere wereld te stappen. “Er is geen strippenkaart meer in het openbaar vervoer maar een ov-pas.”

Verbaasd zijn de meesten ook als zij reizen met het openbaar vervoer. Vroeger keken passagiers in bus en trein naar buiten. Nu hebben ze massaal hun hoofd naar beneden, starend op hun mobieltje. “Dat was voor Henk ook een rare gewaarwording”. Maar Henk heeft er intussen zelf ook wel eentje en hij weet hoe die werkt.

Henk heeft de strenge regels van de klinieken achter zich gelaten. Met de Bredanaar heeft hij afgesproken dat ze contact houden. “Hij blijft welkom, hij kan me altijd bellen voor vragen en hulp”.