1 maart 1945. Iets na tien uur in de ochtend. Kees zit bij zijn oma aan de rand van de binnenstad van Bergen op Zoom wat te tekenen. Wat ze niet weten, is dat er een vliegende bom richting de stad onderweg is, met de haven van Antwerpen als bestemming. Maar de V1 zet ineens de daling in, richting de Burgemeester Van Hasseltstraat.

"Opoe komt aanlopen met een kolenkit om wat kolen te halen. Ze pakt de deurkruk vast en ineens een grote knal. En dan word je wakker in het ziekenhuis", zegt Kees Disco, nu 85 jaar. Hij overleefde de crash en werd levend onder het puin vandaan gehaald. Dat gold niet voor 23 anderen. Onder wie zijn moeder Isabelle.

Massagraf
"Ze had mijn jongere zus vast en beschermde haar met haar armen. Die overleefde het ook, ja. En ze leeft nog steeds." Kees kan er goed over praten. Veel herinneringen heeft hij niet. Zijn moeder kan hij zich nog amper voor de geest halen.

Hij weet dat alle 23 lichamen op karren naar de katholieke begraafplaats zijn gebracht. En daar rusten ze nog steeds in een massagraf dat in 2021 volledig is gerestaureerd. "Ik kom hier regelmatig. Ik hou 't een beetje bij", zegt Kees.

Zo'n vijftig mensen zijn deze zaterdagochtend samengekomen voor toespraken en bloemen op de Bergse begraafplaats. Journalist Ad Rooms vertelt over die gitzwarte dagen 80 jaar geleden. "Bergen op Zoom lag precies op de vliegroute van die moordwapens. De V1's zorgden voor veel zweet en spanning. De mensen op de grond hadden een bekend gebedje: Onze Lieve Vrouwke geef dat ding nog een douwke". Maar bidden hielp niet altijd.

Onschuldige burgers
Op 25 februari 1945 ging het mis. Het was half zes in de ochtend. Bijna iedereen in Bergen op Zoom lag nog in een diepe slaap. Geallieerde luchtafweer had een V1 geraakt en die koerste recht op de stad af. Op de Van de Rijtstraat, waar nu het voormalige V&D-pand staat.

De bom sloeg in en de brandweerkazerne, het politiebureau en rechtbank werden verwoest. Er vielen tien doden en honderden gewonden. "Een paartje dat net was getrouwd, een jongetje van zes en een onderwijzeres. Tien onschuldige burgers in hun slaap verrast", zegt Rooms.

Op 1 maart volgde een nog grotere ramp, in Burgemeester Van Hasseltstraat. Door de inslag van de V1 stierven 23 mensen en vielen meer dan 300 gewonden. Er werd een compleet woonblok verwoest. De ramp had veel groter kunnen zijn, want dichtbij zat een volle school met wel 800 leerlingen en een ziekenhuis.

Jaantje Maurer verloor die dag haar halfzusje Corry. En haar vader zijn eerste vrouw. "Mijn vader was er niet. Die was dwangarbeider bij de Kruppstaalfabriek in Essen, in Duitsland. Toen hij thuis kwam wist hij van niks. Zijn vrouw en dochter waren al drie maanden dood en begraven."

Jaantje denkt dat pa zwaar getraumatiseerd was. Maar hij hertrouwde en toen werd Jaantje geboren. Ze komt hier al haar hele leven: "We gaan elk jaar bloemen brengen."

Pastoor Verbeek zegent het graf. "We mogen onze lieve stadsgenoten nooit vergeten. Verlicht hen en dat ze mogen rusten in vrede", zegt de pastoor. Wethouder Verroen van Bergen op Zoom noemt het monument 'actueel': "Deze gebeurtenis bevestigt de zinloosheid van oorlog."

Kees Disco is blij dat de gebeurtenissen van toen en zijn moeder en oma worden herdacht. Veel uit die tijd heeft hij niet meer. "Ik vond nog wel een paar oude fotoalbums. En ik heb nog een koperen pot. Die lag in het puin. Zonder butsen. Heel raar. Dat is eigenlijk het enige dat heel bleef."