Een man plaatst al maanden filmpjes op social media waarop hij meisjes en vrouwen op straat in Eindhoven, in de kroeg of op het terrein van de Technische Universiteit, probeert te versieren. De vrouwen weten niet dat ze gefilmd worden en dat de beelden online staan, zo ontdekte Omroep Brabant. Zelf blijft de man buiten beeld. De geportretteerden zijn niet blij met de aandacht, maar het is niet altijd duidelijk wat je ertegen kunt doen. Terwijl de gevolgen groot kunnen zijn.

Heimelijk filmen
Voor Gerard Jan Ritsema van Eck, universitair docent IT-recht is het duidelijk: wat de man in Eindhoven doet mag niet. Dat zit hem in het stiekeme, de vrouwen weten overduidelijk niet dat ze gefilmd worden, laat staan dat de beelden online verschijnen. “In dat geval heet het heimelijk filmen, en dat staat gewoon in het wetboek van strafrecht”, aldus Ritsema van Eck. Een woordvoerder van de politie laat weten dat slachtoffers altijd naar het bureau kunnen komen als ze aangifte willen doen. “We zullen dan kijken of er sprake is van een strafbaar feit.”

Dat klinkt al iets minder stellig. Ritsema van Eck begrijpt dat wel: “Uiteindelijk beslissen de politie en het Openbaar Ministerie (OM) wat ze ermee doen. Het is een gebied met weinig zwart en wit, en heel veel grijs.” Zo verandert de zaak als iemand wél weet dat er gefilmd wordt, of als de filmer als journalist een misstand aan wil kaarten. “Dan is aangifte lastig, maar je kunt een rechtszaak starten.” Al zal niet iedereen daar zin in hebben: “Vaak zijn dat slepende zaken”, aldus de docent.

We kochten zelf een camerabril en namen de proef op de som:

‘Verschrikkelijk verschijnsel’
Jan Matto, expert op het gebied van ethiek en digitalisering, schrikt als we hem vertellen over de ‘versiercoach’. Hij noemt de acties van de man in Eindhoven een ‘verschrikkelijk verschijnsel’ en ziet ook een taak voor Meta (Het bedrijf achter onder meer Facebook), die de camerabril samen met Ray-Ban verkoopt. Het ding is populair: onlangs werd de productie met tien miljoen stuks per jaar opgeschroefd.

“Deze bedrijven hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid en zorgplicht voor hun gebruikers”, aldus Matto. Volgens hem komt daar op dit moment veel te weinig van terecht, hij vindt dat bedrijven meer zouden moeten doen. Niet alleen Meta, ook andere social media-bedrijven. Nieuwe wetgeving zou dit in de toekomst moeten veranderen, waardoor het bijvoorbeeld makkelijker wordt filmpjes te laten verwijderen. GroenLinks-PvdA en CDA kwamen onlangs met een wetsvoorstel dat het filmen van verkeersslachtoffers verbiedt. Matto pleit ervoor deze regels ook te laten gelden in andere situaties waarin mensen ongevraagd gefilmd worden.

‘De weerzin groeit’
Naast de technische, juridische kant is er nog een andere kant aan de zaak. Lotte Houwing van privacy organisatie Bits of Freedom valt iets op als ze naar op straat gemaakte filmpjes kijkt. De filmers gedragen zich anders dan dat ze misschien zonder camera zouden doen. “Het is een soort ontmenselijking. Als je via een camera met iemand praat ben je eigenlijk met je volgers bezig, en niet met de persoon tegenover je, die je gebruikt als instrument. Het gaat niet om het contact, maar om een leuk bedoeld filmpje”, zegt ze.

De gevolgen kunnen groot zijn als een verondersteld privégesprek opeens online verschijnt en iedereen er wat van kan vinden. Volgens Houwing nemen steeds minder mensen dit voor lief. “We horen steeds meer geluiden hierover, de weerzin groeit. Het gaat dan niet alleen om vloggers op straat, maar ook om deurbelcamera’s of camera’s die de gemeente overal ophangt.” Volgens haar zijn steeds meer mensen er klaar mee dat ze overal gefilmd kunnen worden.

Berichtje gestuurd
De vrouwen die Omroep Brabant sprak, ondernemen geen verdere stappen tegen de versiercoach. Sommigen van hen hebben hem een bericht gestuurd met de vraag de beelden te verwijderen, dat heeft hij gedaan.

De gemeente Eindhoven en de Technische Universiteit roepen vrouwen die gefilmd zijn op zich te melden. De Efteling laat weten dat stiekem filmen in het park niet is toegestaan, maar dat optreden ertegen lastig is. Bij de politie zijn nog geen meldingen over de man binnengekomen, maar een woordvoerder geeft aan dat vrouwen langs kunnen komen als ze aangifte willen doen.