Unilever en Unox na bijna 100 jaar uit elkaar: 'Navelstreng doorgeknipt'
Wie wil weten hoe Unilever en Unox precies zijn ontstaan, hoeft niet eens heel ver terug te bladeren in de geschiedenisboeken. Het begint allemaal met de twee margarineboterfabrieken van de families Van den Bergh en Jurgens die Oss vanaf 1871 op de kaart zetten als industriestad.
De twee concurrerende botermagnaten gaan vanaf 1927 samen verder als Margarine Unie. Weer twee jaar later fuseren ze met het Britse Lever Brothers tot één bedrijf: Unilever. Het bedrijf verhuist dan al van Oss naar Rotterdam.
Tussen 1871 en 1927 verandert Oss van een klein centrum met ambachtelijkheid en boerenbedrijven naar een industriestad. "Door die grote industrieën kwam er rond 1880 een spoorlijn langs Oss. Dat maakte de stad aantrekkelijk als vestigingsplaats", weet historicus Paul Spanjaard.
En daar komen vleesverwerkende familiebedrijven Hartog en Van Zwanenberg ook achter. Zij openen fabrieken pal aan het spoor in Oss, naast elkaar. "Ze waren alleen maar gescheiden door een klein straatje. Dat werd ook wel het Concurrentiestraatje genoemd. Je kan die twee bedrijven een beetje vergelijken met fan zijn van Ajax en Feyenoord. Je werkte óf voor Hartog, of voor Zwanenberg. Die bedrijven hebben elkaar flink beconcurreerd", zegt Spanjaard.
Net als de twee boterfabrieken, fuseren uiteindelijk ook de twee vleesmagnaten. Hartog, dat intussen ook een eigen margarinefabriek is begonnen, is dan al lang overgenomen door de Margarine Unie. Met die overname moet de naam Hartog in 1937 plaatsmaken voor de internationaal bruikbare naam Unox. "De naam komt van Unilever en ox, het Engelse woord voor os", zegt Spanjaard.
Pas in de jaren 70 van de vorige eeuw gaan de vleesfabrieken van Hartog (Unox) en Zwanenberg (Zwan) echt in elkaar op. "Dat was een kleine schok", weet Spanjaard nog. "De twee kemphanen van ooit waren opeens één concern."
Personeel wacht in het café
De opkomende industrie zorgt voor duizenden banen in Oss. Vaak werken in de vleesfabrieken mensen zonder vast contract. Als er vee geslacht moet worden, is er personeel nodig.
In café Ulijn aan de Gasstraat, niet ver van de vleesfabrieken, wachten in die tijd mensen die hopen op werk. De portier van de fabriek komt ze halen als ze kunnen komen werken.
Bron: Stadsarchief Oss.
Een link tussen Oss en Unilever is er al niet echt meer door de verhuizing van het bedrijf naar Rotterdam en later naar Londen. De verkoop van Unox maakt het er niet beter op, vindt de Osse erfgoedspecialist Jurgen Pigmans.
"Het lijntje met Oss wordt steeds dunner. Vijf jaar geleden werd de botertak al afgestoten, nu ook de vleestak", zegt de erfgoedspecialist. "En die is voor Oss zo betekenisvol geweest. Het is jammer dat Unilever steeds verder losraakt van Oss, Rotterdam en Nederland."
Volgens Pigmans is 'sentimenteel gedoe' over de verkoop niet nodig, jammer vindt hij het wel. "Het is vooral leuk als mensen weten dat er een lijn is tussen Unox en Unilever. Het is hier toch ontstaan. Maar het maakt niet heel veel uit welk logootje er op het etiket staat. Het is jammer dat het moederbedrijf het na een eeuw geschiedenis toch loslaat."
Over de overname
Er zijn woensdag geen financiële details gemeld over de verkoop van Unox. De Autoriteit Consument en Markt en de ondernemingsraden worden in het eerste kwartaal van 2025 bij de overname betrokken, meldt Zwanenberg Food Group. Wat de overname voor het personeel betekent, is nog onduidelijk. Vakbonden worden nog geïnformeerd.
Zwanenberg en Unilever gingen voor het eerst samenwerken in 2004, toen Zwanenberg een aantal Unox- en Zwan-producten voor Unilever ging produceren. Zwanenberg Food Group is al sinds 2018 eigenaar van de Unox-fabriek in Oss. Het bedrijf maakt onder meer soep, saus, paté, rookworst en knakworst.
In Oss werd ook de Hema-rookworst gemaakt. Hier lees je waarom de worsten tegenwoordig ergens anders worden gefabriceerd.
In 2018 sloot de Unox-winkel, die altijd naast de fabriek was, na tachtig jaar: